Genel Bakış

Türkiye’de internet özgürlüğü gerilemeye devam etti. Raporlama döneminde 2020 tarihli Sosyal Medya Yasası kullanılarak platformlar, özellikle bağımsız ve eleştiri içeren medya kurumlarının internet siteleri, içerik kaldırmaya zorlandı. Siyasi muhalefetin üyeleri dahil olmak üzere binlerce internet kullanıcısı, sosyal medyadaki faaliyetleri nedeniyle cezai soruşturmalarla karşı karşıya kaldı. Oto sansür, hükümet yanlısı medya kuruluşlarının sayısının artması ve medyaya ait internet sitelerinin engellenmesi Türkiye’de internet ortamının daha az çeşitli hale gelmesine yol açtı. Ayrıca, hükümet yanlısı trol ağları, açıktan eleştiri yapan aktivistlere yönelik karalama kampanyaları yürüttü ve önde gelen gazeteciler internette yayınladıkları haberleri nedeniyle fiziksel şiddete maruz kaldı. Raporlama döneminde milletvekilleri, internette asılsız haberleri kasıtlı olarak paylaşanlara cezai yaptırım getiren “dezenformasyon” yasasını meclise sundu. Yasa, hükümetin internet ortamı üzerindeki denetimini daha da güçlendirebilir.

Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın liderliğindeki Adalet ve Kalkınma Partisi (AKP) 2002’den bu yana iktidarda bulunuyor ve hükümet başlangıçta bazı özgürleştirici reformları gerçekleştirse de sonrasında siyasi hakları ve sivil özgürlükleri giderek hakir görmeye başladı. AKP hükümeti 2016’deki darbe girişiminden bu yana muhalif gördüğü kişilere yönelik ağır ve kapsamlı bir baskı uyguladı ve 2017’deki anayasa değişikliğinin ardından tüm yetkiler cumhurbaşkanının elinde toplandı. Erdoğan Türkiye siyasetinde hala muazzam bir güce sahip olsa da, 2019 yerel seçimlerinde muhalefetin elde ettiği zaferler ve 2019 pandemisinin zaten sallantıda olan ekonominin üzerinde yarattığı etki, hükümeti muhalefeti bastırmak ve kamuya açık şekilde konuşmayı sınırlamaya teşvik etti. Dezenformasyon yasası olarak adlandırılan tasarının, iktidardaki koalisyona Haziran 2023’teki cumhurbaşkanlığı ve milletvekili seçiminin öncesinde muhalefet partilerini ve muhalif medyayı susturma konusunda yardımcı olması bekleniyor, zira raporlama döneminin sonu itibarıyla anketlerde muhalefetin tüm olası adayları Erdoğan’ın önünde görünüyor.

Önemli Gelişmeler, 1 Haziran 2021 – 31 Mayıs 2022

• Raporlama döneminde birçok ilde altyapı hasarı ve kabloların çalınması nedeniyle internet kesintileri yaşandı (bkz. A1).
• Raporlama döneminden sonra ulusal lisans başvurusu yapmadıkları gerekçesiyle iki uluslararası medya kuruluşunun internet sitesine erişim engellendi (bkz. B1 ve B6).
• 2020 tarihli Sosyal Medya Yasası’nın yürürlüğe girmesi bağımsız haber kuruluşlarını derinden etkiledi. Haber kuruluşlarına ve sosyal medya platformlarına içerik kaldırma emirleri gönderildi (bkz. B2 ve B6).
• Raporlama döneminde bağımsız haber kuruluşlarının internet sitelerine erişim engeli getirilirken hükümet yanlısı medya büyümeye devam etti ve burum Türkiye’deki internet kullanıcılarının erişebildiği çevrimiçi içeriğin çeşitliliğinin azalmasına yol açtı (bkz. B7).
• Yeni “dezenformasyon” yasası meclise sunuldu. Tasarıda kasıtlı olarak asılsız bilgi paylaşan internet kullanıcıları için hapis cezaları öngörülüyor. Yasa internette anonim kimlik kullanımını olumsuz etkiliyor (bkz. C2 ve C4).
• En az bir sosyal medya kullanıcısı sosyal medyadaki bir paylaşımı nedeniyle müebbet hapis cezasıyla yargılanıyor. Öte yandan Kürt meseleleriyle ilgili haberler yapan bir gazeteci kısmen Facebook’taki bir paylaşımı nedeniyle müebbet hapis cezasına çarptırıldı. Ayrıca, muhalefetteki Cumhuriyet Halk Partisi’nin (CHP) İstanbul İl Başkanı Canan Kaftancıoğlu, Twitter hesabında paylaştığı içerikler nedeniyle 4 yıl 11 ay hapse mahkûm edildi (bkz. C3).
• İnternette yayın yapan gazeteciler, yaptıkları haberler nedeniyle fiziksel saldırı gibi tacizlerle karşı karşıya kaldı (bkz. C7).

A. Erişimin Önündeki Engeller

A1: Altyapıdaki kısıtlılıklar, internete erişimin veya internet bağlantısının hızını ve kalitesini kısıtlıyor mu? (0–6 puan): 4

Puan Değişimi: Raporlama döneminde telekomünikasyon altyapısındaki hasarlar veya hırsızlıklar birçok ilde internet kesintilerine neden olduğundan puan 5’ten 4’e düşmüştür.

Türkiye’de internet kalitesi ve hızı güvenilir seviyede. Öte yandan raporlama döneminde altyapıda yaşanan hasarlar internete erişimde aksaklıklar yarattı.

İnternet erişimi ve internet hızı son yıllarda arttı. 2022’nin başı itibarıyla internet kullanan kişilerin oranı yüzde 82, mobil internet kullanma oranı yüzde 91,4 oldu.1 2020’de internet erişimi olan hanelerin oranı yüzde 90,7’ye ulaştı.2 Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı’nın verilerine göre, Türkiye’de 82.4 milyon internet kullanıcısı bulunuyor.3

Türkiye’de internet hızı güvenilir olsa da, birçok kişi hala evden çalıştığı için ülkenin altyapısı artan talebi karşılayamıyor.4 Speedtest’e göre, Mayıs 2022’de Türkiye mobil internet hızında tüm ülkeler arasında 64. sırada, geniş bantlı internet hızında 104. sırada yer alıyor. Ortalama mobil indirme hızı saniyede 31,50 megabit, yükleme hızı saniyede 12,75 megabittir. Ortalama geniş bantlı indirme hızı 28,70 megabit, yükleme hızı 5,72 megabit.5 Aralık 2021’de, Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı, kullanıcıların internet hızının azalmasıyla ilgili şikayetlerine yanıt vererek, sorunun orta hızlı paket satın alan kullanıcılardan kaynaklandığını öne sürdü.6

Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı, Türkiye’deki beşinci nesil (5G) teknolojisinin altyapısının Haziran 2021’de ilk kez başarılı şekilde kullanıldığını açıkladı.7 Bakanlık ayrıca 2023 yılına kadar tüm hanelere 100 megabit (MB) internet bağlantısı sunmayı planladığını duyurdu.8 Raporlama döneminde İstanbul9 ve İzmir10 de dahil olmak üzere birçok belediye toplu taşıma araçlarında ücretsiz internet erişimi sunmaya başladı. Ayrıca Bursa’nın Nilüfer ilçesindeki kırsal bölgelere de ücretsiz internet hizmeti verilmeye başlandı ve bu durum dijital uçurumun kapanmasına katkıda bulundu (bkz. A2).11

Özellikle ülkenin güneydoğu bölgesinde telekomünikasyon altyapısının zayıf olması ve sık yaşanan elektrik kesintileri internet bağlantısını olumsuz etkiliyor. Raporlama döneminde de internet hizmetlerinde aksamalar yaşandı. İncirliova’nın Sandıklı mahallesinde planlı elektrik kesintileri nedeniyle yaklaşık 4 bin kişinin internete erişimi kesildi. Ülkenin önde gelen internet hizmeti sağlayıcılarından (ISP) Türk Telekom bazı yurttaşların bağlantı sorununu ancak beş ayda giderebildi.12 Dumlupınar, Batman Meydan ve Yeni mahallelerinde telekomünikasyon kablolarının çalınması nedeniyle 6 binden fazla kişi iki ay boyunca internete erişemedi.13 Kocaeli ilinde bir inşaat çalışması sırasında sinyal kulesinin devrilmesi nedeniyle dört ay boyunca internet bağlantısında kesintiler yaşandı.14 2022 yılının başındaki yoğun kar yağışı sırasında Türkiye’de birçok kentte elektrik kesintileri yaşandı; bu durum internet bağlantısını da etkiledi.15

2020 yılında yaşanan iki deprem telekomünikasyon altyapısında hasara yol açtı; bu nedenle Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu (BTK), müşterilerin ihtiyaçlarını karşılayamadıkları gerekçesiyle şirketlere yaklaşık 20 milyon TL ceza verdi ve gelecekteki olası depremlerde internet hizmetlerinin aksamaması için tedbirler almaya başladı.16

A2: İnternete erişim, kullanımı engelleyecek derecede pahalı mı veya coğrafi, sosyal veya diğer nedenlerden dolayı toplumun belli kesimleri dışında erişilemez durumda mı? (0–3 puan): 2

Türkiye’de maaşların düşük, enflasyonun yüksek olmasına karşın pazarın geniş bantlı hizmetlerde yoğunlaşması nedeniyle maliyetlerin yükselmesi sonucu internet fiyatları hala yüksek.

2022 Kapsayıcı İnternet Endeksi Raporu’na göre Türkiye, Avrupa’daki en düşük karşılayabilirlik puanına sahip ve dünyada 46. sırada.17 Ayrıca internet erişiminde cinsiyetler arasında bir farklılık da görülüyor: İnternete erişen erkeklerin oranı, kadınlara göre yüzde 22 daha fazla. Öte yandan cep telefonuna erişimde kadınlarla erkekler arasında belirgin bir fark görülmüyor.18

2022’nin ilk aylarında hükümet elektrik fiyatına yüzde 130 oranında zam yaptı. Bu durum, enflasyonla birlikte,19 insanları, temel ihtiyaçlarla internet erişimi gibi tali hizmetler arasında bir seçim yapmaya zorluyor.20 Mart 2020’de BTK Türk Telekom’un internet paketlerinin fiyatını yüzde 70 artırmayı önerdi. Eleştirilerin ardından fiyat artışı iki ay ertelendi.21 Ocak 2021’de elektronik iletişim hizmetlerine (cihazlar dahil) uygulanan Özel İletişim Vergisi yüzde 10’dan yüzde 7,5’e çıkarıldı.22 Mayıs 2022’de Özel İletişim Vergisi güncellenmiş ve vergi akıllı telefonlar için yüzde 10’dan yüzde 12’ye, akıllı saatler için yüzde 8’den yüzde 14’e, bilgisayar ve tablet bilgisayarlar için yüzde 2’den yüzde 4’e çıkarıldı.23 Türkiye’de cep telefonuyla internete girenlerin sayısı sabit geniş bantla internete girenlerin sayısından daha fazla, dolayısıyla bu vergi artışı Türkiye’deki internet kullanıcılarının büyük kısmını olumsuz etkiledi.24

COVID-19 pandemisi sırasında birçok öğrenci yüksek hızlı internet bağlantısına erişemedi ve çevrimiçi derslere katılamadı. Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü’nün (OECD) raporuna göre, Türkiye’deki telekomünikasyon altyapısı pandemi döneminde uzaktan eğitimi başarılı şekilde desteklemedi.25 Öğretmenlere sunulan 6 gigabit (GB) internet bağlantısı çevrimiçi dersler için yeterli olmadı ve 1,5 milyon öğrencinin de internet bağlantısı yoktu.26

A3: Hükümet internete erişimi sınırlamak amacıyla internet altyapısı üzerinde teknik veya yasal denetim uyguluyor mu? (0–6 puan): 4

İnternete bağlanabilirlik konusunda görece sık sık kısıtlamalar uygulanıyor.

Şubat 2020’de Türkiye’den askeri birlikler Suriye’nin kuzeyinde hava saldırısı düzenledikten sonra sosyal medya kullanıcıları 16 saat süren internet kesintisi yaşadıklarını bildirdi.27 Hükümet aynı dönem sosyal medya platformlarını ve mesajlaşma uygulamalarını aralıklı olarak engelledi. Telekomünikasyon operatörleri Twitter, Facebook ve Instagram’a erişimi tamamen kısıtlarken WhatsApp ve YouTube’a erişimi de kısmen sınırladı. Ne hükümet ne de kısıtlamadan etkilenen şirketler engellemelerle ilgili bir açıklama yapmadı. Geçmiş yıllarda Türkiye’nin Suriye’nin kuzeyinde düzenlediği askeri operasyonlar sırasında da benzer kısıtlamalar yaşanmıştı.28 Geçmişte internet kesintilerinin hedefinde, gerilimlerin yaşandığı ve nüfusun çoğunluğunun Kürtlerden oluştuğu güneydoğu bölgesi oluyordu.29 2016’nın Eylül ve Ekim aylarında 10 kentte 6 saat boyunca internet hizmeti kesildi (kesinti yaklaşık 12 milyon kişiyi etkiledi) ve bu kesintiler bölgede 28 Kürt belediye başkanının görevden alınmasıyla aynı dönemde yaşandı.30

Türkiye’de özel şirketlere ait en az dört internet aktarım noktası (IXP) bulunuyor. Türkiye’de internet erişiminin belkemiği, ülkedeki en büyük internet hizmeti sağlayıcısı olan Türk Telekom’un bağlı şirketlerinden TTNET tarafından işletiliyor. Kısmen kamuya ait olan Türk Telekom31 , ülkedeki 471.020 kilometreli fiber optik kablo altyapısının 366.122 kilometrelik kısmını elinde bulunduruyor.32

A4: Hizmet sağlayıcıların çeşitliliğini sınırlandıran yasal, ekonomik nedenlerden veya düzenlemelerden kaynaklı engeller var mı? (0–6 puan): 3

Düzenlemelerden veya ekonomik nedenlerden kaynaklanan bazı engeller, hizmet sağlayıcıların çeşitliliğini sınırlandırıyor. Her tür yasal kurum bir ISP işletme yetkisine sahip olsa da, izin başvurusu yapmak için bazı gereklilikler uygulanıyor. Yazılı olmayan bazı engeller de, siyasi bağlantıları veya ekonomik nüfuzu olmayan yeni şirketlerin piyasaya girmesini engelleyebiliyor.

Yasalara göre, ISP’ler hizmet sunmak için BTK’dan faaliyet belgesi almak üzere başvuru yapmak zorunda. İnternet kafeler de düzenlemelere tabi. Faaliyet belgesi almadan hizmet sunan kişilere 3 bin ile 15 bin Türk lirası arasında değişen para cezaları veriliyor. Mobil hizmet sağlayıcılar da BTK’dan lisans almak zorunda. Üstelik BTK, internet hizmeti sağlayıcılardan yazılı bildirim talep etme yetkisine sahip.33

2021 sonu itibarıyla Türkiye pazarında bilgi ve iletişim teknolojisi (BİT) hizmetleri veren 442 operatör bulunuyordu.34 2006 yılında Türk Telekom’un kurduğu TTNET, 2021’de dijital abonelikte yüzde 63,5’lik pazar payıyla en baskın oyuncu.35 2005’te özelleştirildikten sonra şirket ve yöneticileri hükümetle yakın ilişkiler kurdu (bkz. A5).36

Türkiye aynı zamanda Avrupa’daki en yoğunlaşmış mobil pazarlarından birine sahip.37 Turkcell, yüzde 40,3’lük Pazar payıyla hala pazarın lideri konumundayken, onu İngiliz çokuluslu şirket Vodafone ve TT Mobil izliyor.38

A5: Hizmet sağlayıcıları ve dijital teknolojileri denetleyen ulusal düzenleyici kurumlar özgür, adil ve bağımsız şekilde çalışabiliyor mu? (0–4 puan): 1

Hizmet sağlayıcıları denetleyen düzenleme kurumlarının bağımsızlığı kimi zaman aksıyor. Telekomünikasyon sektörünün temel düzenlemelerine göre politika yapma, düzenleme ve operasyon ayrı organlarca yürütülüyor. Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı politika yapma süreçlerinden sorumluyken, BTK mevzuatı yönetiyor.39

BTK’nın kendine ait bir bütçesi olsa da, yönetim kurulu üyeleri hükümet tarafından atanıyor ve kurumun karar verme süreci şeffaf değil. Üstelik 2015-2018 yılları arasında BTK başkanlığını, eski bir bakanın erkek kardeşi yaptı ve kendisi daha sonra ulaştırma ve altyapı bakan yardımcılığına atandı. Başkan olduğu dönemde hem iletişim ve dijitalleşmeden sorumluyken hem de Türk Telekom’un yönetim kurulu başkanı olarak görev yaptı.40

2016’daki darbe girişiminin ardından, o dönem Türkiye’de internet sitelerinin engellenmesine ilişkin yasayı uygulamaktan sorumlu kurum olan Telekomünikasyon ve İletişim Başkanlığı (TİB), hükümet mensuplarına yönelik dinleme faaliyetlerine karıştığı için bir olağanüstü hal kararnamesi ile kapatıldı. Kurumun yetkileri BTK’ya devredildi.41

BTK, alan adıyla ilgili işletme politikalarını ve düzenlemeleri denetliyor ve oluşturuyor. Esasen 1991’den itibaren alan adlarının yönetiminden Orta Doğu Teknik Üniversitesi (ODTÜ) Bilgisayar Merkezi sorumluydu. Aralık 2019’da .tr uzantılı alan adlarının yönetimi ODTÜ’den alınarak BTK’ye verildi.42 2021 sonunda .tr uzantılı 451.177 alan adı bulunuyordu.

B. İçerik Sınırlamaları

B1: Devlet internetteki içerikleri, özellikle uluslararası insan hakları standartlarınca korunan içerikleri engelliyor veya filtreliyor mu? (0–6 puan): 1

İnternetteki içeriklere, özellikle haberlere ve yurttaş gazeteciliğine yönelik engellemeler son yıllarda arttı.

İfade Özgürlüğü Derneği’ne göre, 2021 sonu itibarıyla 467 binden fazla internet sitesi engellenmiş durumdaydı ve bunların yüzde 89’u BTK tarafından engellenmişti.43 Engellenen internet siteleri arasında Türkiye’nin askeri operasyonları hakkında içerikler, Kürtlerle ilgili haberler ve hükümet hakkında eleştiriler yayınlayan siteler yer alıyor. Engellenen bazı dijital haber kuruluşları, ana akım medyanın görmediği haberleri yayınladıkları için “terör propagandası yapmakla” suçlanıyor. İçeriği “müstehcen” bulunan internet siteleri veya ateizmi savunan içerikler gibi İslam’ı aşağıladığı düşünülen siteler engellenebiliyor (bkz. B2).44

Raporlama döneminde bağımsız haber kuruluşları engellemelerle karşılaştı. Mart 2022’de ağırlıklı olarak azınlıklara yönelik yayın yapan iki haber kuruluşu, PIRHA ve Yeni Yaşam’a, Hatay 1. Asliye Ceza Mahkemesi’nden engelleme kararı gönderildi.45 İnternetten yayın yapan Özgür Gelecek gazetesi 2022’nin başında 33’üncü kez engellendi.46 Raporlama döneminde engeli devam eden önemli haber siteleri arasında Ahval News (2018’den bu yana) ve Haberdar (2016’da engellendi) yer aldı. Aktifhaber’in internet sitesi raporlama döneminde 23’üncü kez engellendi.47

Son birkaç yıl içinde meclis, internet alanı üzerinde hükümetin kontrolünü daha da sıkılaştıran bir düzenlemeyi onayladı (bkz. B3 ve C6). Ağustos 2019’da çevrimiçi yayın yapan şirketlerin Radyo ve Televizyon Üst Kurulu’na (RTÜK) kayıt olmasını ve olmayanların engellenmesini öngören bir yasa onaylanmıştı.48 Dijital müzik yayın platformu Tidal, yayın lisansına başvurmadığı gerekçesiyle Kasım 2020’de engellenmişti.49 Ekim 2020’de müzik yayın platformu Spotify, engelleme kararı çıkarılmasına sadece dört gün kala RTÜK’e lisans başvurusu yapacağını açıklamıştı.50

Şubat 2022’de RTÜK, uluslararası haber sitelerine, ulusal yayın lisansı başvurusu yapmaları için 72 saat mühlet verdi ve başvuru yapmayanların engelleneceğini duyurdu (bkz. B6).51 Raporlama döneminden sonra, Temmuz 2022’de, RTÜK, yayın lisansı almayan Deutsche Welle (DW) ve Voice of America (VOA) haber sitelerinin Türkçe haber sitelerini engelledi (bkz. B7).52

BTK’nın 2011’de kabul ettiğin düzenlemelere göre, internet hizmet sağlayıcıları “çocuk” ve “aile” için filtre seçenekleri sunuyor ancak filtreleme kriterleri keyfi ve ayrımcı olduğu gerekçesiyle eleştiriliyor.53 Çocuk filtresi kullanıldığında Facebook, YouTube, Yaşam Radyo, Ermeni azınlığa ait Agos gazetesi ve evrim teorisini destekleyen bazı internet sitelerine erişilemiyor.54 İlköğretim kurumlarında ve kamu kurumlarında internet erişimi filtreleniyor ve bu nedenle birçok haber sitesine girilemiyor.55 Haziran 2020’de Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı internet sitelerinin ve sosyal medya hesaplarının da aralarında bulunduğu 587 kaynağın çocuklar için zararlı görülen içerikler bulundurduğu için engellendiğini açıkladı.56 Kasım 2021’de bakanlık bin 298 internet sitesinin “zararlı içerik” bulundurması nedeniyle engellendiğini duyurdu.57

Türkiye’de kumar oynamak yasadışı bir eylem olarak kabul ediliyor ve bu nedenle çevrimiçi bahis platformlarına engelleme kararı gönderildi. Eylül 2020 ile Ocak 2021 arasında 200’den fazla çevrimiçi kumar platformu engellendi. Mart 2021’de “müstehcenlik”, “yasadışı kumar” ve “kimlik avcılığı” içerdiği iddia edilen 438 internet sitesi hakkında Siber Suçlarla Mücadele Daire Başkanlığı ve BTK engelleme talebinde bulundu.58 2021 sonunda 300’den fazla internet sitesi kumar veya “müstehcenlik” içerdiği gerekçesiyle engelli durumdaydı.59 Nisan 2022’de Ankara Jandarma Komutanlığı “yasadışı faaliyetler” nedeniyle 387 internet sitesinin engellendiğini açıkladı.60

Mart 2022’de, Rusya’nın Ukrayna’yı işgali sonrasında ABD’nin ve AB’nin yayınladığı yasaklama kararı nedeniyle Türkiye’deki internet kullanıcıları Rus haber portalı Sputnik’e giremediklerini bildirdi.61

Wikipedia’ya yönelik iki yıl süren erişim engeli, Ocak 2020’de bir mahkemenin engellemenin anayasaya aykırı olduğuna hükmetmesi sonrasında kaldırıldı.62 Wikipedia 2017 yılında Türkiye hükümetinin Suriye’de yasa dışı gruplara silah gönderdiğini iddia eden iki makalenin kaldırılması talebini reddettiği için engellenmişti.

2016’da BTK, internet hizmeti sağlayıcılardan 10 sanal özel ağ (VPN) hizmetini ve engelli sitelere girmek için kullanılan Tor yazılımını engellemeleri için talimat verdi.

B2: Devlet veya devlet dışı aktörler, yayıncıları, içerik barındıranları veya dijital platformları, içeriklerini ve özellikle uluslararası insan hakları standartlarıyla korunan materyalleri kaldırmaya zorlamak için hukuki, idari veya diğer yolları kullanıyor mu? (0–4 puan): 0

Yaygın içerik engellemelerine ek olarak, devlet yetkilileri, içeriğin silinmesini veya kaldırılmasını talep etme konusunda proaktif bir yaklaşımla hareket ediyor.

Sosyal medya platformları, para cezalarıyla, reklam yasaklarıyla, erişim engellemesiyle ve hız yavaşlatmayla karşılaşmamak için idari kararları ve mahkeme kararlarını hızla uyguluyor. Türkiye’deki popüler internet sitelerine de içerik kaldırma kararları uygulanıyor. 2020’de 5 bin 645 haber için erişim engelleme kararı alındı ve 4 bin 620 içerik haber kuruluşları tarafından sunuculardan kaldırıldı.63 2015 ile 2020 yılları arasında 7 bin 500’den fazla Twitter hesabı, 8 bin Facebook paylaşımı ve 12 bin YouTube videosu kaldırıldı.64 Mart 2022’de Cumhuriyet haber sitesine, belediye yetkililerinin karıştığı bir yolsuzluk olayıyla ilgili haberini kaldırması için mahkeme kararı gönderildi.65

Temmuz 2020’de kişilerin kendileriyle ilgili içerikleri arama sonuçlarından sildirmesine olanak tanıyan “unutulma hakkı” Türkiye’deki yetkililer tarafından tanındı. Ne var ki yetkililer yasayı, önde gelen siyasetçiler hakkındaki olumsuz haberleri çevrimiçi veri tabanlarından kaldırmak için kullandı.66 Temmuz 2020’de yetkililere çevrimiçi içeriği sansürlemek için daha fazla yetki veren Sosyal Medyayı Düzenlemesi mecliste onaylandı.67 Yasaya göre içerik kaldırma taleplerinin sosyal medya şirketleri tarafından 48 saat içinde uygulanması gerekiyor, aksi halde 700 bin dolara kadar para cezası uygulanabiliyor (bkz. B3 ve C6).68 Medya Araştırmaları Derneği’ne göre yasanın Ekim 2020’de yürürlüğe girmesini takip eden bir yılda çoğunlukla siyasi içerikli en az bin 197 haber yayından kaldırıldı.69

Hükümet zaman zaman sosyal medya şirketlerinden çevrimiçi içeriği kısıtlamalarını talep ediyor. 2021’de aktivistler, sivil toplum kuruluşları (STK), bağımsız haber platformları, gazeteciler, siyasetçiler ve siyasi partilere ait en az 32 sosyal medya hesabı askıya alındı veya engellendi.70 Hükümet, raporlama döneminde doğrulanmış gazeteciler ve haber kuruluşlarına ait hesapların kaldırılması için Twitter’a 78 talep gönderdi.71 Temmuz ve Aralık 2021 tarihleri arasında hükümetten Twitter’a 114 bin hesabın engellenmesi için talep gönderildi ve Twitter bu taleplerin yüzde 42,2’sini uyguladı.72 2021’de, Facebook hükümetten gelen bin 149 içerik kaldırma talebini uyguladı.73

Eylül 2021’de Türkiye’nin en çok okunan gazetelerinden Sözcü’nün Facebook sayfası kaldırıldı. Gazete sık sık iktidar partisini eleştiren içerikler yayınlıyor.74 Kasım 2021’de bağımsız haber platformu Ötekilerin Gündemi’nin de Facebook sayfası kaldırıldı ve kuruluşun internet sitesi için engelleme kararı çıkarıldı.75 Ayrıca, Mezopotamya Haber Ajansı’nın Facebook sayfası Aralık 2021’de kaldırıldı.76 Kasım 2021’de haber sitesi SeyriSokak’ın Twitter hesabı birkaç gün boyunca askıya alındı. SeyriSokak’ın YouTube hesabı da aşırı sağcı grupların şikayetleri sonrası kısıtlandı.77

Eylül 2021’de İçişleri Bakanı, Türkiye’nin Halkın Savunma Hareketi (YPG) ile savaşamadığı yönündeki açıklamalarını devlete ait Anadolu Ajansı’nın sosyal medya hesaplarından kaldırttı.78

Haziran 2020’de Emniyet Genel Müdürlüğü (EGM), ilgili bakanlıklar ve bazı başsavcılıklar, çocuklar, genel ahlak, aile ve toplumsal düzen üzerinde olumsuz etki yaratabilecek bazı sosyal medya kanallarından belli içeriklerin kaldırıldığını iddia etti.79 Ayrıca EGM aynı açıklamada, çocukları ve gençleri etkileyebilecek içeriklere karşı “siber devriye” çalışmalarının devam edeceğini belirtti.

Çevrimiçi yayın sitelerindeki içerikler de zaman zaman sansürleniyor.80 2020’de RTÜK’ün, Netflix’e, Türkiye’de çekilen Aşk 101 dizisinin yapımını dizide bir LGBT+ karakterin yer alması nedeniyle iptal etmesi için baskı yaptığı yönünde haberler yayınlandı.81 RTÜK’ün yetkisi sadece yayınlanmış olan içerikleri kapsasa da, RTÜK’ün talimatıyla dizinin içeriği değiştirildi ve eşcinsel karakter senaryodan çıkarıldı.82

Ağustos 2021’de Ankara Jandarma Komutanlığı’ndan gelen engelleme talebi üzerine LGBT+ bireylerin kullandığı tanışma uygulaması Hornet Apple’ın Türkiye’deki uygulama mağazasından kaldırıldı.83 Şubat 2022’de Hornet, Hornet Stories adlı başka bir uygulama yayınladı ve bu uygulamaya hala erişilebiliyor. Hornet, engellenen uygulamayla ilgili kararın kaldırılması için Anayasa Mahkemesi’ne başvurdu.84

B3: İnternet ve dijital içerik üzerindeki kısıtlamalarda şeffaflık, belirtilen amaçlara göre orantısallık veya bağımsız bir itiraz süreci var mı? (0–4 puan): 1

Dijital içeriklerle ilgili birçok kısıtlamada orantısallık ve şeffaflık gözetilmiyor.

İnternetteki içeriklerin engellenmesi ve kaldırılması 5652 sayılı yasaya göre düzenleniyor.85 Yasa, ilk olarak 2007 yılında çocukları korumak ve çocuklara yönelik cinsel istismar, uyuşturucu kullanımı, tehlike maddelerin temini, paralı cinsel ilişki, müstehcenlik, kumar, intiharı özendirme ve Mustafa Kemal Atatürk’e yönelik suçlar gibi yasadışı ve zararlı içeriklere erişimi engellemek amacıyla yürürlüğe konmuştu.86 İçerik sağlayıcıların, web sitesi barındırma hizmeti veren şirketlerin, herkese açık erişim sağlayıcıların ve internet hizmeti sağlayıcıların görev ve sorumlulukları bu yasada tanımlanıyor. Belirtilen türde içerikleri yayınlayan ve sunucuları Türkiye’de bulunan internet siteleri engellenebiliyor ancak sunucuları yurtdışında bulunan internet siteleri internet hizmeti sağlayıcılar üzerinden engelleniyor ve filtreleniyor. Söz konusu yasada, sansürün yasal olarak uygulanabildiği koşulları genişletmek üzere son yıllarda değişiklikler yapıldı.87

Temmuz 2020’de onaylanan Sosyal Medya Düzenlemesi’ne göre günlük bir milyondan fazla kullanıcı olan sosyal medya şirketlerinin Türkiye’de ofis açması ve bir temsilci bulundurması gerekiyor. Aralık 2020’de Facebook, Instagram, YouTube, Periscope ve Twitter, Türkiye’de temsilci görevlendirmedikleri için 10 milyon TL para cezası aldı.88 Cezanın ardından YouTube, Facebook ve Twitter ülkede ofis açtı ancak üç şirket içerik düzenleme, şeffaflık ve yayın politikalarını değiştirmeyeceklerini öne sürdü.89 Ocak 2021’de TikTok da reklam yasağı getirilmeden sadece bir gün önce Türkiye’de bir temsilci görevlendirdi.90 Ocak 2021’de Twitter ve Pinterest hakkında reklam yasağı cezası verildi ancak Twitter’a getirilen yasak Mart 2021’de Twitter’ın Türkiye’de ofis açmasının ardından kaldırıldı.91 Dijital Platformlar Komisyonu başkanına göre günlük bir milyondan fazla kullanıcısı olan tüm platformlar Türkiye’de ofis açtı.92

İçerik engelleme kararlarının çoğunluğu mahkemeler tarafından93 değil BTK94 tarafından alınıyor. İçerik engelleme kararlarıyla ilgili prosedürler şeffaflıktan yoksun ve bu durum, kararlara itiraz etmek isteyenler için ciddi zorluklar yaratıyor. Engelleme tebligatlarında, mahkeme kararlarının dayandırıldığı gerekçeler belirtilmiyor ve ilgili kararlara kolaylıkla erişilemiyor. Sonuç olarak internet sitelerinin sahipleri, sitelerinin neden engellendiğini veya kararın hangi mahkemeden çıkarıldığını öğrenmekte zorlanıyor. BTK’nın yetki alanı, mahkemelerin engelleme kararlarının uygulanmasını da içeriyor ancak BTK aynı zamanda yabancı internet siteleri, çocukların cinsel istismarı ve müstehcenlik içeren paylaşımlar konusunda idari karar çıkarabiliyor. Üstelik bazı durumlarda BTK, içerik ve barındırma hizmeti sağlayıcılardan, internet sitesinin tamamının engellenmesine neden olacak bir karar çıkarılmaması için rahatsız edici öğeleri sunucularından kaldırmalarını istiyor.

Türkiye’de yetkililer çok farklı araçlarla internetteki içerikleri sansürleyebiliyor. BTK, içerik engelleme kararlarını dört saat içinde uygulamayan internet hizmeti sağlayıcılarına 300 bin TL’ye varan cezalar uygulayabiliyor. Hakkında engelleme kararı verilen siteye erişmek için tüm alternatif yolların, örneğin vekil sunucu sitelerin engellenmemesi durumunda 50 bin TL’ye kadar para cezası verilebiliyor.95 2019’da çıkarılan bir yönetmelikle Radyo ve Televizyon Üst Kurulu’na (RTÜK) sesli ve görüntülü yayın hizmetleri dahil olmak üzere internetteki içerikleri denetleme yetkisi verildi (bkz. B2 ve B6). Yasa gereği yayın hizmeti veren kuruluşlar RTÜK’ten yayın lisansı almak zorunda.96 Netflix ve Amazon Prime 2020’de RTÜK’ten lisanslarını aldı.97

İçerik kısıtlama kararlarına yapılan itirazlar nadiren etkili oluyor. Temmuz 2015’ten bu yana çevrimiçi haber portalı Sendika.org hakkında verilen engelleme kararları nedeniyle alan adını 64 kez değiştirdi. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) Mart 2020’de bu engellemelerin ifade özgürlüğü ihlali olduğuna hükmetti ve Ekim 2020’de engelleme kararı kaldırıldı.98 Mayıs 2019’da Wikimedia Vakfı'nın, Türkiye’de Wikipedia’nın engellenmesine karşı AİHM’ye yaptığı başvuru kabul edildi99 ancak Türkiye hükümeti Wikipedia’ya uygulanan engeli Ocak 2020’de kaldırdı. 2017’de Twitter “mahkemelerden gazeteciler ve haber kuruluşlarıyla ilgili gelen tüm kararlara yanıt olarak” mümkün olan durumlarda yasal itiraz sunduklarını ancak hiçbirinin kabul edilmediğini bildirdi (bkz. B2).100

B4: İnternet gazetecileri, yorumcular ve sıradan kullanıcılar oto sansür uyguluyor mu? (0–4 puan): 1

Dijital medya kuruluşları, daha fazla oto sansürle kısıtlanıyor. Son yıllarda Cumhurbaşkanı’na hakaret gerekçesiyle çok sayıda soruşturma açılması da sosyal medya kullanıcılarında korku etkisi yarattı (bkz. C3 ve C5).101

Sosyal medyada yabancı düşmanlığının artması ve aynı zamanda hükümetin mülteci hakları kuruluşlarına olan baskısı nedeniyle göç ve mülteci hakları alanında çalışan bazı STK’lar internetteki faaliyetlerini durdurdu veya erteledi ve yetkililerin tepkisini çekecek açıklamalar yapmaktan kaçındı.102

LGBT+ bireyler ve LGBT+ konularıyla ilgili haberler yayınlayanlar genellikle oto sansür yapıyor. Haziran 2021’de devlete ait TRT, hükümetin homofobik yorumları nedeniyle gökkuşağı renklerini içeren bir sosyal medya paylaşımını kaldırdı (bkz. B8 ve C7).103

Medya, sosyal medya, kültür ve sanat alanlarında sansürü izleyen ve raporlayan Susma 24, 2020 Sansür ve Otosansür raporunda, Türk hükümetinin gazetecilere şiddet uygulaması, tutuklaması, gözaltına alması, cezalandırması, haberleri engellemesi, yayıncılara ağır para cezaları vermesi, sosyal medya kullanıcılarının yargılanması, gazetecilerin ve sıradan kişilerin evlerine baskın düzenlenmesi nedeniyle oto sansürün arttığını bildirdi (bkz. C3 ve C7).104 Birçok yorumcu, gazeteci, blog yazarı ve akademisyen herkese açık yorum yapmaktan ve görüş paylaşmaktan kaçındıklarını belirtti.105

B5: İnternetteki bilgi kaynakları devlet veya diğer güçlü aktörler tarafından belli siyasi çıkarları desteklemek amacıyla denetleniyor veya çarpıtılıyor mu? (0–4 puan): 1

Hükümetin desteklediği medya ve sosyal medya içerikleri üzerinde hükümetin uyguladığı manipülasyon, internetteki bilgi ortamını olumsuz yönde etkiledi. Özellikle Kürt nüfuslu güneydoğu bölgesiyle ilgili medyada yer alan haberler hükümetin yoğun denetimi altında.

Hükümet, internette dolaşan yalan bilgilerin arttığını iddia ederek çevrimiçi bilgi alanını denetim altına almaya çalışıyor ve kullanıcıları sadece hükümetin açıkladığı bilgileri dikkate almaya veya devletin desteklediği bilgi doğrulama platformlarını kullanmaya teşvik ediyor. Şubat 2021’de Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanlığı “Doğru mu?” adlı, devlete ait bir bilgi doğrulama platformunun açıldığını duyurdu.106 Platform, Türkiye’den ve dünyadan kullanıcılar için haberlerin “doğru versiyonlarını” sunuyor. Ancak, internette hükümet yanlısı içeriklerin arttığı düşünüldüğünde, bu platform muhtemelen hükümeti destekleyen anlatıların yaygınlaştırılması için bir araç olarak kullanılacak.

İktidardaki AKP’nin yaklaşık 6 bin kişilik bir “trol ordusu” kurduğuna ve bu orduyla internetteki tartışmaları yönlendirmeye, belli gündem maddelerini öne çıkarmaya ve sosyal medyada hükümeti eleştirenlerle mücadele etmeye çalıştığına ilişkin çok sayıda haber yayınlandı.107 2016 yılında sızdırılan e-posta yazışmaları da, Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın yakın çevresinin hükümeti eleştiren haberlerle mücadele etmek ve sosyal medyadaki protesto hareketlerini zayıflatmak için koordineli kampanya yürüttüğünü ortaya koydu.108 Ağustos 2021’de yayınlanan bir habere göre bu troller dezenformasyon kampanyalarını meşrulaştırmak için sık sık siyasi isimlerin “kılığına giriyor.”109 Ocak 2022’de CHP’li bir ismin yaptırdığı araştırmada AKP’nin trol ordusunun maaşlarını kamu bütçesinden ödediği iddia edildi ancak bu iddianın doğruluğu kanıtlanmadı.110

Hükümet yanlısı troller sıklıkla bağımsız medya ve insan hakları gruplarını hedef alıyor. Bu gruplar arasında, siyasi tutukluların ve gazetecilerin serbest bırakılmasını talep etmek, hak ve özgürlükleri savunmak ve hükümet destekli trol ağlarına bağlı hesapları hedef alarak bunları kapattırmak için sosyal medya kampanyaları yürüten bir gönüllü ağı olan “İsimsizler Hareketi” de (Anonymous) yer alıyor. İsimsizler Hareketi’ne karşı saldırılar düzenleyen gerici ağlar arasında siyasi muhalifleri, hükümeti eleştirenleri, LGBTI+ bireyleri, cinsiyet eşitliği hareketini ve gazetecileri hedef alan “Ebabil Harekâtı” ve “Anadolu Operasyonu” yer alıyor. Bu ağların binlerce üyesi Telegram ve Facebook gibi mesajlaşma kanalları üzerinden örgütleniyor.111 Ebabil Harekâtı Mayıs 2020’de ana muhalefet partisinin yöneticilerinden Canan Kaftancıoğlu’nun Twitter hesabını sınırlamayı başardıklarını açıkladı.112

Hükümeti eleştiren gazeteciler, araştırmacılar ve sivil toplum liderleri Twitter’da, sıklıkla kendilerini itibarsızlaştırmaya çalışan onlarca ve hatta yüzlerce kullanıcıdan gelen, dikkatlice organize edilmiş tacizlerle karşı karşıya kaldı (bkz. C7).113 Örneğin Mayıs 2019’da İstanbul’da, ilki iptal edildikten sonra tekrarlanan yerel seçimlerden önce, hükümet yanlısı birçok sosyal medya hesabı, muhalefetin adayı Ekrem İmamoğlu hakkında yanıltıcı ve üzerinde oynanmış bir videoyu yaydı. Videoda İmamoğlu, ülkenin yönetimini teröristlere vereceğini söylüyormuş gibi gösterildi.114 Ocak 2022’de CHP lideri Kemal Kılıçdaroğlu AKP yanlısı binlerce trolün kendisini hedef aldığını açıkladı.115

Türkiye’de internette kullanıcıların koordineli ve sahte davranışları ciddi bir sorun. Aralık 2021’de Meta, Facebook ve Instagram’da Türkiye ve Libya kökenli bir sahte hesap ağını kaldırdığını açıkladı. Haziran 2020’de Twitter Rusya, Çin ve Türkiye’de devletle bağlantılı 32 bin 242 hesabı, sitenin politikalarını ihlal ettikleri gerekçesiyle askıya aldı. Bu hesapların bir kısmı Türkiye’den açılmıştı ve AKP ve Erdoğan yanlısı paylaşımlar yapıyordu.116 Stanford Internet Observatory’nin açıklamasına göre Türkiye’de AKP'nin gençlik kollarıyla bağlantılı bir “retweet şebekesi” özellikle 2017’deki referandum döneminde aktif şekilde çalışarak parlamenter demokrasinin devrilmesi için çağrı yapan tweet’lere destek verdi. Bu gruplar ayrıca Suriye’deki askeri operasyonlar sırasında da Türkiye’nin dünya arenasındaki meşruiyetini desteklemeye çalıştı.117 Eylül 2021’de hükümet yanlısı Sabah gazetesinin yayınladığı bir haberde hükümeti destekleyen 200 Twitter hesabının askıya alınması üzerine Twitter’ı “teröre destek vermekle” suçladı.118

Raporlama döneminde hükümet yanlısı troller, İstanbul’daki bir altyapı projesiyle ilgili bir internet anketinin sonuçlarını çarpıtmak için sahte oy kullanılması amacıyla bir sosyal medya ajansından hizmet aldı.119

B6: Kullanıcıların internette içerik yayınlayabilmesini olumsuz etkileyen ekonomik, yasal veya farklı kısıtlamalar var mı? (0–3 puan): 1

Bazı ekonomik kısıtlar, kullanıcıların internette içerik yayınlayabilmesini olumsuz etkiliyor. Hükümet, internetten yayın yapan kuruluşlar dahil olmak üzere, AKP’ye yakın medya kaynaklarını reklamlar aracılığıyla mali olarak destekliyor ve hükümeti eleştiren yayınları bu destekten mahrum bırakarak bağımsız internet medyasını dezavantajlı duruma getiriyor.120 Açık tarafsızlık ilkesi, Türkiye yasalarında açıkça korunmuyor.

Mart 2018’de Meclis, sınırlayıcı olmamak üzere, Netflix gibi ticari yayın hizmetleri ve merkezleri Almanya’da bulunan Artı TV ve Deutsche Welle (DW) gibi yurt dışı merkezli çevrimiçi medya platformları dahil olmak üzere, her tür çevrimiçi içeriği düzenleme konusunda RTÜK’e yetki veren bir tasarıyı onayladı.121 Ağustos 2019’da yürürlüğe giren122 yönetmelik kapsamında, RTÜK 100 bin TL karşılığında çevrimiçi içerik sağlayıcılarına lisans veriyor, onlara ceza uygulayabiliyor ve lisanslarını iptal edebiliyor.123 İnternet üzerinden haber, film veya dizi yayınlayan platformlar bu uygulama kapsamına girmiyor.124 Haziran 2021’de Internet Gazetecileri Federasyonu’nun düzenlediği bir çalıştayda kurumun başkanı küçük haber kuruluşlarının hükümetin düzenlemeleri dışında faaliyet göstermesini engelleyecek bir yasa çıkarılmasını istedi.125

Temmuz 2022’de Ticaret Bakanlığı’nın hazırladığı bir düzenleme tasarısı yasalaştı. Elektronik Ticaretin Düzenlenmesine İlişkin Kanunda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun’da, e-ticaret hizmeti veren şirketler için lisans düzenlemeleri ve reklam kısıtlamaları yer alıyor. Düzenlemelere uymayanlara 20 bin TL’ye kadar idari para cezası verilebiliyor veya internet sitesi engellenebiliyor.126

Mart 2020’de oyun, müzik ve video platformları, uygulamalar, sosyal medya hizmetlerine bağlı ücretli hizmetlerinin ve ürün veya hizmet satışı yapılmasına izin veren internet platformlarının satışlarının yüzde 7,5’ini devlete ödemesini öngören 7194 sayılı Dijital Hizmet Vergisi yasası yürürlüğe girdi. Yasadaki bir maddeye göre cumhurbaşkanı vergi oranını gerekli hallerde yüzde 1’e indirebiliyor veya yüzde 15’e çıkarabiliyor.127 Hazine ve Maliyet Bakanlığı da Mayıs 2021’de kripto para sahibi olanlara da vergi uygulanması önerisinde bulundu (bkz. C2).128

Şubat 2020’de Türkiye Rekabet Kurulu ile Google arasında iki yıl süren gergin ilişkilerin ardından hükümet, Türkiye’deki dijital arama pazarındaki hakim konumunu kötüye kullandığı gerekçesiyle Google’a 98.35 milyon TL para cezası verdi.129 Soruşturmada Google, uygulanan mali yaptırımlar nedeniyle şirketin Türkiye’deki tüm akıllı telefonların yüzde 90’ında kullanılan Android işletim sistemini artık destekleyemeyeceğini açıkladı.130 Nisan 2021’de, Türkiye Rekabet Kurulu, reklam pazarında kendi hizmetlerini haksız şekilde öne çıkardığı gerekçesiyle 296 milyon TL tutarında para cezası verdi.131

COVID-19 pandemisi sırasında çevrimiçi video platformlarının kullanımı ve çevrimiçi içerik yayınlayanların gelirleri artış gösterdi. Nisan 2020’de Gelir İdaresi Başkanlığı, internetteki yayınlarıyla sponsorlardan ve platform reklamlarından para kazanan tüm içerik üreticilerine yüzde 15 oranında gelir vergisi uygulanacağını açıkladı.132 Ocak 2021’de, şirket ortamında gerçekleşmeyen e-ticaret uygulamaları için vergi muafiyeti uygulanacağı duyuruldu.133

Raporlama döneminde İstanbul Mali Suçlarla Mücadele Şube Müdürlüğü, sosyal medyada yayınladıkları içeriklerle para kazanan “internet fenomenleri” hakkında soruşturma başlattı.134 Eylül 2021’de Hazine ve Maliye Bakanlığı, internetteki faaliyetleriyle gelir elde edenlere yönelik yeni vergilerin uygulanmasını öngören bir yasa tasarısını açıkladı.135 Yasa Ekim 2021’de kabul edildi ve ilk kez “internet fenomenleri” bir meslek grubu olarak kabul edilmiş oldu.136

Mayıs 2021’de Ticaret Bakanlığı, sosyal medya hesaplarında paylaşılan tüm reklamların “reklam” olarak işaretlenmesini gerektiren bir yönetmelik yayınladı.137 Şubat 2022’de, içerik üreticisi Duygu Özaslan’a, paylaşımlarının reklam olduğunu belirtmediği gerekçesiyle 114 bin 326 TL para cezası verildi.138

Hükümetin LGBT+ bireylere karşı baskısının bir parçası olarak Aralık 2020’den bu yana Reklam Kurulu, e-ticaret sitelerinde yer alan gökkuşağı temalı ürünlerin ve LGBT+ sloganları veya sembolleri içeren her tür materyalin “+18” uyarısını taşımasını zorunlu hale getirdi (bkz. B8 ve C7). Kurul ayrıca düzenlemeye uymayanlara ceza verilebileceğini açıkladı.139 Mart 2022’de çıkarılan bir tüketici koruma kanununa göre Reklam Kurulu’na, tüketicileri zararlı reklamlardan korumak amacıyla internet sitelerini engelleme yetkisi verildi.140

2012’de çıkarılan bir düzenlemeye göre .tr uzantılı alan adı Türkiye Cumhuriyeti’nin ortak mülkü olarak kabul ediliyor. Vatandaşlar, istenen alan adıyla aynı ismi taşıyan bir ticari marka, şirket veya sivil toplum kuruluşu değilse .tr uzantılı alan adı alamıyor.141

B7: İnternetteki bilgi ortamı çeşitli ve güvenli mi? (0–4 puan): 2

Bağımsız kaynakların kapatılması, hükümet yanlısı medyanın baskın olması ve oto sansür, çevrimiçi içeriklerin çeşitliliğini olumsuz etkiledi. Hükümetin başlıca yayın kuruluşlarını elinde tutması, bağımsız gazeteciliğin önünde zorluklar yarattı.142 Türkiye’deki kısıtlayıcı yasal ortama ve oto sansüre rağmen kullanıcılar haber almak için internetteki yayınları takip ediyor (bkz. B1). Yurttaşlar çeşitli bloglarda ve web sitelerinde Türk siyasetçileri ve liderleri sorguluyor ve eleştiriyor (bkz. B4). Önde gelen yerli ve yabancı haber sitelerinin sansürlenmesi ve gazetecilerin yaptıkları haberler üzerinde hükümetin denetiminin olması, Kürt nüfuslu güneydoğu bölgesinde bilgi toplamayı daha da zorlaştırıyor. Ayrıca 2016’da Tor ve popüler VPN servislerinin engellenmesi, kullanıcıların engelli web sitelerine erişmesini daha da zorlaştırdı (bkz. B1).143

Raporlama döneminde yetkili kurumlar, uluslararası haber platformlara erişimi yine kısıtladı. Şubat 2022’de DW, Euronews ve VOA haber sitelerine ulusal yayın lisansı başvurusu yapmaları için 72 saat süre verildi ve başvuru yapmamaları haline sitelerin engelleneceği belirtildi.144 Temmuz 2022’de, raporlama döneminden sonra, lisans başvurusu yapmayan DW ve VOA’nın siteleri engellendi (bkz. B1).145

Sosyal medya platformları da önemli bir bağımsız haber kaynağı ancak hükümet sosyal medyadaki içerikleri sansürlemek için giderek daha yoğun çaba gösteriyor (bkz. B2).146 Reuters Gazetecilik Araştırma Enstitüsü’nün 2020 Dijital Haberler Raporu’na göre insanlar YouTube, WhatsApp, Instagram, Facebook Messenger ve Twitter üzerinden giderek daha fazla haber okuyor.147 Hükümet, Türkiye’deki büyük ölçekli medya kuruluşlarının yüzde 95’inden fazlasını elinde tuttuğundan, hükümeti eleştirenler ve muhalefet liderleri görüşlerini paylaşmak için YouTube’u, özellikle Emin Çapa ve DW Türkçe gibi kanalları daha fazla kullanıyor. Ayrıca British Broadcasting Corporation (BBC), DW, France 24 ve VOA, Türkçe YouTube kanalları açarak bağımsız bilgi kaynaklarına erişim imkanlarını genişletti.148

LGBT+ bireyler ve ateizm gibi tabu olarak görülen konularla ilgili içerikler sık sık sansürleniyor (bkz. B1). Kürtleri destekleyen içerikler de kaldırılıyor (bkz. B2). İnternette yanlış bilgi paylaşımı oldukça yaygın. Raporlama döneminde aşı karşıtları, COVID-19 pandemisi ve aşılarla ilgili yanıltıcı bilgiler paylaştı.149

Son on yıldır dokuz8NEWS, 140 Journos, Medyascope, Daktilo1984 ve Ötekilerin Postası gibi platformlar, hükümetin engellemelerinden ve sansürden kurtulmak için sosyal medya kanalları ve kapalı mesaj grupları, gönüllü muhabirlik ve yurttaş gazeteciliği gibi yeni medya pratiklerini kullanıyor. Bilgi doğrulama girişimleri de bilgi kaynağı olarak işlev görüyor.

2021 itibarıyla Türkiye’de en fazla ziyaret edilen haber sitesi sondakika.com oldu. En çok ziyaret edilen diğer siteler hükümete yakın haber sitesi CNN Türk, hükümeti eleştiren bağımsız gazete Sözcü, NTV, Mynet ve devlete ait TRT’nin çevrimiçi haber portalı oldu.150

B8: Ülkedeki koşullar kullanıcıların özellikle siyasi ve toplumsal konularda harekete geçmesini, topluluklar oluşturmasını ve mücadele etmesini engelliyor mu? (0–6 puan): 3

2013’teki Gezi Parkı protestolarından bu yana dijital aktivizm Türkiye’de önemli bir rol oynadı. Öte yandan 2016’daki darbe girişiminden sonra oluşturulan baskıcı ortamın ve insanların oto sansür eğiliminin artmasının sonucu olarak son yıllarda dijital aktivizm düşüşe geçti.

İnternet kullanıcıları, adaleti savunmak ve ana akım medyanın görmediği adli vakalara dikkat çekmek sosyal medyayı kullanıyor. 2021 yılının başında, Türkiye’nin en prestijli eğitim kurumu olan Boğaziçi Üniversitesi’nde hükümetin rektörlüğe bir kayyumu atamasının ardından okulun öğrencileri, öğretim üyeleri ve mezun dernekleri (farklı ülkelerdeki kişi ve dernekler dahil olmak üzere) internette ve sokaklarda protestolar düzenledi. Protestolarda farklı çevrimiçi yayınlar ve ağlar ortaya çıktı. Bunlar arasında üniversitedeki LGBT+ bireylere destek veren ağlar da bulunuyordu. Barışçıl göstericilere yönelik şiddetli müdahale sürerken sosyal medyada protestoculara destek veren birçok öğrenci de tutuklandı (bkz. C3 ve C8).151 Ayrıca hükümet yanlısı medya, öğrencilerin gösterilerde şiddet çağrısı yapan provokatörler olduğunu iddia etti.152

Yetkililer son yıllarda kullanıcıların internet üzerinden örgütlenmesini daha fazla engelliyor. Nisan 2021’de 1 Mayıs Uluslararası İşçi Bayramı öncesi EGM bir genelge yayınlayarak, polisin orantısız güç kullanımıyla ilgili internette yapılabilecek olumsuz yorumları engellemek amacıyla yurttaş gazeteciliği faaliyetlerinin ve protestoların görüntülü kaydının alınmasının yasaklandığını duyurdu. Sonraki ay, 1 Mayıs günü polis bu yasağı kullanarak gazetecilerin çektiği görüntüleri hukuksuz şekilde sildi.153 Danıştay, protestolar sırasında görüntü kaydı alınmasına yönelik yasağın bilgiye erişim hakkının ve basın özgürlüğünün ihlali olduğu gerekçesiyle yasağı Kasım 2021’de kaldırdı.154

Kasım 2021’de, Türk lirasındaki dalgalanmaları ülkenin ekonomik istikrarını tehdit ederken, bazı internet kullanıcıları sosyal medyadan protesto çağrıları yaptı. EGM, ekonominin kötü yönetilmesine karşı protesto çağrısı yapan 271 kullanıcı hakkında soruşturma başlatıldığını duyurdu (bkz. C3).155

Aralık 2020’de uluslararası terör gruplarının finansmanını engelleme iddiasıyla “Kitle İmha Silahlarının Yayılmasının Finansmanının Önlenmesi” adlı bir yasa onaylandı. Yasada, yurttaşların fiziksel ve çevrimiçi ortamlarda toplanma hakkını kısıtlayan maddeler yer alıyor ve hükümetin hak odaklı çalışan STK’lara kayyum atamasının önü açılıyor.156 Yasa onaylandıktan hemen sonra STK’lara yıllık denetim ve incelemelerle ilgili tebligat gönderildi. 2017’den bu yana hak temelli çalışmalar yapan birçok STK’nın kapatılması nedeniyle STK’ların üye sayıları ciddi şekilde düştü.157 Mayıs 2022’de “Kitle İmha Silahlarının Yayılmasının Finansmanının Önlenmesi” yasası kapsamında, eğitim alanında faaliyetler yürüten Nesin Vakfı’nın “sosyal medyada izinsiz bağış kampanyası” düzenlediği gerekçesiyle vakfın banka hesapları İstanbul Valiliği’nin talebiyle bloke edildi.158

Özellikle seçim dönemlerinde insanların internette ve fiziki ortamlarda örgütlenmesi için birçok internet sitesi ve uygulama kullanılıyor. Oy ve Ötesi adlı kuruluş Haziran 2018’deki genel seçimleri bir mobil uygulama üzerinden izledi. Uygulama gönüllülerin sandık verilerini iletmesini sağlıyor ve iletilen veriler Yüksek Seçim Kurulu’nun açıkladığı sandık sonuçlarıyla karşılaştırılıyor.159 Çeşitli muhalefet partileri, sendikalar ve basın kuruluşlarının oluşturduğu Seçim Adaleti Platformu da kullanıcıları usulsüzlükler ve usulsüzlük teşebbüsleri hakkında bilgilendirerek yurttaşların ağlar üzerinden seçim güvenliğini takip etmesi için bir araç sunuyor.160

2020’de Türkiye’de kadınlar, tüm dünyada yayılan #ChallengeAccepted adlı çevrimiçi kampanyayı başlattı. Kampanya, Türkiye’de kadın cinayetlerine ve toplumsal cinsiyet temelli şiddete dikkat çekmeyi amaçlıyordu.161 Türkiye’de kadınlar hem çevrimiçi hem de çevrimdışı ortamda tacizlerin hedefi oluyor.

C. Kullanıcı Haklarının İhlali

C1: Anayasa veya diğer yasalar, internet dahil olmak üzere, ifade özgürlüğü, bilgiye erişim ve basın özgürlüğü gibi hakları korumakta yetersiz kalıyor mu ve bu yasalar bağımsız olmayan bir yargı tarafından uygulanıyor mu? (0-6 puan): 1

Türkiye’de anayasa ve diğer yasalar, teoride ifade özgürlüğü için geniş koruma sağlasa da internette ifade özgürlüğünü ve basın özgürlüğünü koruyamıyor.

Anayasanın 26. maddesinde “Herkes, düşünce ve kanaatlerini söz, yazı, resim veya başka yollarla tek başına veya toplu olarak açıklama ve yayma hakkına sahiptir” deniyor.162 Türkiye’de yasalar ve mahkeme kararları, ifade özgürlüğünü koruyan Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ne (AİHS) tabi ve AİHM'nin kararlarına bağlı.

2016’daki darbe girişiminden sonra yürürlüğe giren ve Temmuz 2018’e kadar devam eden olağanüstü hal, Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın yargı denetimi olmadan kanun hükmünde kararnameler (KHK) çıkarmasına alan açtı. Bunların arasında ifade özgürlüğünü tehdit eden, web sitelerinin engellenmesi, iletişim ağlarının ve sivil toplum kuruluşlarının ve haber kaynaklarının kapatılması için çıkarılan kararnameler de yer alıyordu (bkz. A3 ve B1).163

Türkiye’de yasalar, özellikle 2016’daki darbe girişiminden bu yana bağımsızlığı sekteye uğramış olan bir yargı tarafından uygulanıyor.164 Hakimler hâlâ zaman zaman hükümet aleyhinde kararlar alsa da son yıllarda atanan binlerce yeni hakim hükümetin çıkarlarına uygun kararlar veriyor; öte yandan darbe girişimini desteklediğinden şüphelenilen hakimler görevden alınıyor. Önemli davalarda yürütme aleyhinde karar alan hakimlerin mesleki kariyerleri tehlikeye girebiliyor.

C2: İnternetteki faaliyetler için, özellikle uluslararası insan hakları standartlarıyla korunan faaliyetler için, cezai yaptırımlar veya hukuki sorumluluk getiren yasalar var mı? (0-4 puan): 1

Ceza yasasının birçok hükmü ve Terörle Mücadele Kanunu gibi diğer yasalar hem çevrimiçi hem de çevrimdışı faaliyetlerin suç olarak gösterilmesi için kullanılıyor.

Terörle Mücadele Kanunu’nun 7. maddesine göre “Terör örgütünün; cebir, şiddet veya tehdit içeren yöntemlerini meşru gösterecek veya övecek ya da bu yöntemlere başvurmayı teşvik edecek şekilde propagandasını yapan kişi” bir ila beş yıl hapis cezasına çarptırılıyor. Mahkemeler tarafından hükümeti eleştiren ancak terör faaliyetleriyle açık bir bağlantısı olmayan gazetecileri ve akademisyenleri cezalandırmak için istismar edilen yasa, geniş terör tanımı nedeniyle yaygın şekilde eleştiriliyor.165

İftira yasalarda bir suç olarak kabul ediliyor ve para cezasıyla ve iki yıla kadar hapis cezasıyla cezalandırılıyor. Bu suçlamalar, hükümeti eleştirenleri cezalandırmak için sıklıkla kullanılıyor (bkz. C3). Bir devlet görevlisine hakaret edenlere en az bir yıl hapis cezası verilirken, Cumhurbaşkanı'na hakaret edenler ceza kanununun 299. maddesi uyarınca bir ila dört yıl hapis cezasına çarptırılıyor. 2016’nın ilk yarısında bazı mahkemeler 299. maddenin Anayasaya aykırı olduğu yönünde görüş bildirmişti ancak Anayasa Mahkemesi Aralık 2016’da maddenin yürürlükte kalmasına karar vermişti.166 Ağustos 2021’de Yargıtay, hakaret olarak kabul edilen bir tweet’in paylaşılmasının da suç teşkil ettiğine ve paylaşımı yapanların yargılanabileceğine hükmetti.167

Mayıs 2022’de iktidardaki partiler, “dezenformasyon yasası”nı meclise sundu. Yasada, internetteki içeriklere cezai yaptırımlar uygulanmasına olanak tanıyan hükümler içeren 40 madde yer alıyor. Örneğin, asılsız bir bilgiyi kasıtlı olarak paylaşan kişilere bir ila üç yıl hapis cezası öngörülüyor.168 Eleştirilerin hedefi olan yasa teklifinde muğlak bir dil kullanılıyor ve tasarı ilgili taraflara danışılmadan hazırlandı.

Haziran 2021’de yürürlüğe giren Aile Hekimliği Sözleşme ve Ödeme Yönetmeliği’yle sağlık çalışanlarının üstlerinden izin almadan medyaya açıklama yapması, uzman görüşü vermesi veya sosyal medyada paylaşım yapması yasaklandı. Yönetmelikte yasağa uymayanlara cezai yaptırım öngörülüyor.169 Yönetmeliğe karşı çıkanlar, hükümetin COVID-19 pandemisini yönetme biçimini eleştiren sağlık çalışanlarının sansürlenmeye çalışıldığını düşünüyor.

Nisan 2021’de Hazine ve Maliye Bakanlığı kripto para birimlerinin kullanımını yasakladı. Bakanlık ayrıca kripto para birimi ticareti yapan platformlardan yetkililer tarafından kullanıcı verilerinin istenebileceğini ve olası mali suçların soruşturulması amacıyla kişisel cihazlara el konulabileceğini açıkladı (bkz. C6).170 2021 sonunda güvenlik güçleri İstanbul,171 , Konya172 ve İzmir’de173 kripto para madenciliği yapanlara yönelik operasyonlar düzenleyerek yüzlerce cihaza el koydu ve birçok şüpheliyi gözaltına aldı

C3: Kişiler internetteki faaliyetleri nedeniyle, özellikle uluslararası insan hakları standartlarıyla korunan faaliyetleri nedeniyle cezalandırılıyor mu? (0-6 puan): 0

Puan Değişimi: Bir kişi hakkında sosyal medyadaki paylaşımı nedeniyle müebbet hapis cezası talebiyle yargılandığı için ve Facebook’ta paylaştığı bir fotoğraf nedeniyle bir gazeteciye müebbet hapis cezası verildiği için puan 1’den 0’a düşürüldü.

Türkiye vatandaşlarının internetteki faaliyetleri nedeniyle cezalandırılması ve gözaltına alınması raporlama döneminde devam etti. Birçok gazeteci, aktivist ve sıradan yurttaş, hükümeti eleştirdikleri ve Kürt kimliğiyle ilgili ifadeler kullandıkları için tutuklandı.

İnternette cumhurbaşkanına hakaret gerekçesiyle açılan soruşturmaların sayısı son yıllarda arttı. Kasım 2021’de KM adını kullanan bir internet kullanıcısı sosyal medyada cumhurbaşkanının COVID-19 pandemisini yönetme biçimini eleştirmesi sonrasında kullanıcı hakkında “Cumhurbaşkanına suikast girişimi” suçlamasıyla soruşturma açıldı. Sanık avukatı suikast teşebbüsüne ilişkin herhangi bir delil olmadığını açıkladı ancak KM yine de müebbet hapis talebiyle yargılanıyor.174 Haziran 2022 itibarıyla davada herhangi yeni bir gelişme olmadı.

Eylül 2021’de gazeteci Baransel Ağca hakkında sosyal medyada cumhurbaşkanına hakaret iddiasıyla dava açıldı. Ağca’nın 2016’da paylaştığı tweet’ler nedeniyle açılan dava, Ağca’nın gazeteci Yeldana Kahraman’ın şüpheli ölümü ile bir AKP’li arasındaki ilişkilerle ilgili yaptığı haberden birkaç gün sonra geldi.175 Mayıs 2022, sosyal medyada Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanı Fahrettin Altun’un eleştirildiği bir paylaşımı “beğendiği” için “kamu görevlisine hakaret” gerekçesiyle dava açıldı.176

Eylül 2020’de 36 bin kişi hakkında Cumhurbaşkanı Erdoğan’a hakaret nedeniyle soruşturma açıldığı açıklandı. Bunlardan 12 bini yargıya taşındı ve 308’i çocuk olmak üzere 3 bin 831 kişi hakkında mahkumiyet kararı çıktı.177 Öte yandan, Mart 2020’de bir mahkeme, Erdoğan’a hakaretin Cumhurbaşkanı’na hakaret suçu teşkil etmediğine, zira Erdoğan'ın bir siyasi parti üyesi olarak tarafsızlığını kaybettiğine hükmetti.178 Bu karara rağmen, sosyal medyada Erdoğan’a hakaret gerekçesiyle yapılan tutuklamalar ve gözaltılar devam ediyor. Ayrıca hükümet, mahkeme kararına itiraz etti.179

Türkiye’deki yasalarda iftira bir suç olarak tanımlanıyor (bkz. C2). 2015’ten bu yana yaklaşık 170 bin kişi hakkında cumhurbaşkanını karalama soruşturması açıldı. Açılan 17 bin 541 davada sadece 2 bin 676 kişi beraat etti.180 Ekim 2021’de cumhurbaşkanlığı iletişim başkanına “domuz” dediği gerekçesiyle bir sosyal medya kullanıcısı hakkında iftira davası açıldı.181

Muhalefet partilerinin üyeleri de internetteki paylaşımları nedeniyle sık sık yetkililerin hedefi oluyor. Ağustos 2021’de CHP İstanbul İl Başkanı Canan Kaftancıoğlu hakkında 2012 ile 2017 yılları arasında yaptığı sosyal medya paylaşımları nedeniyle soruşturma açıldı.182 Mayıs 2022’de Kaftancıoğlu, 2010 ile 2012 yılları arasında sosyal medyada yaptığı paylaşımlar nedeniyle 4 yıl 11 ay hapis cezasına çarptırıldı. Ayrıca Kaftancıoğlu’na siyaset yasağı getirildi, CHP üyeliği feshedildi ve CHP İstanbul İş Başkanlığı görevinden alındı.183 Nisan 2022’de gazeteci Sedef Kabaş’ın hapse atılmasının ardından, muhalefetteki İYİ Parti üyesi Alp Emeç, sosyal medyada Kabaş’tan alıntı yaptığı için tutuklandı. Emeç paylaşımını kısa sürede silmiş olsa da, 12 gün cezaevinde tutuldu.184 Mart 2021’de Halkların Demokratik Partisi’nden (HDP) milletvekili Ömer Faruk Gergerlioğlu, Twitter’daki bir paylaşımı nedeniyle iki yıl altı ay hapis cezasına çarptırıldı ve vekilliği düşürüldü.185

İnternette Kürtleri destekleyen içerikleri paylaşanlara da cezai yaptırımlar uygulandı. Kasım 2021’de akademisyen Hıfzullah Kutum, sosyal medya hesabında “Tüm Kürtlerin Eylül Devrimi kutlu olsun. Yaşasın Kürdistan” şeklinde bir paylaşım yaptığı için hapse atıldı.186 Ocak 2022’de gazeteci Rojhat Doğru, farklı kuruluşlar için Irak ve Suriye’nin Kürt bölgelerinde kameraman olarak çalıştığı için “devletin birliğini bozmaya teşebbüs” suçlamasıyla müebbet hapis cezasına çarptırıldı. Doğru hakkında ayrıca Irak’ta, Türkiye’nin terör örgütü olarak kabul ettiği Kürdistan İşçi Partisi’nin (PKK) kontrolünde olan bir bölgede çektiği fotoğrafı Facebook’ta paylaştığı için “terör propagandası” suçlaması da yapıldı.187

Kullanıcılar, görünürde zararsız olan içerikleri paylaştıkları için tutuklandı veya polis sorgusuna alındı. Şubat 2022’de Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın COVID-19 hastalığına yakalanmasının ardından, sağlığıyla ilgili paylaşım yapan bazı sosyal medya kullanıcıları hakkında soruşturma açıldı. EGM, cumhurbaşkanının sağlığıyla ilgili sosyal medyada yaptıkları paylaşımlar nedeniyle sekiz kullanıcının gözaltına alındığını açıkladı.188 Haziran 2021’de oyuncu Levent Üzümcü hakkında, 2018 yılında Türk lirasının değer kaybetmesiyle ilgili spekülasyon niteliğinde içerikler paylaştığı gerekçesiyle soruşturma başlatıldı.189 Eylül 2021’de hükümete eleştirileriyle bilinen Barbaros Şansal, hükümete “alenen hakaret” içerdiği iddia edilen 2017 tarihli bir tweet nedeniyle 3 ay 22 gün hapis cezasına çarptırıldı.190 Mart 2022’de internetten “şifa taşları” satanları eleştiren bir videosu nedeniyle bir video blog yayıncısı polis sorgusuna çağrıldı. Yayıncı, satıcılara hakaret etmek, ticari itibara zarar vermek ve taşlar hakkında karalama yapmakla suçlandı.191

Hükümeti eleştiren gazetecilerin gözünü korkutmak için tutuklamalar sık sık kullanılıyor. Nisan 2022’de İstanbul polisi, “kişisel bilgileri yasa dışı yollarla temin etmek ve yaymak” suçlamasıyla serbest gazeteci İbrahim Haskoloğlu’nu gözaltına alındı. Haskoloğlu bir süre gözaltında tutulduktan sonra tutuksuz yargılanmasına karar verildi.192

İnternette LGBT+ ile ilgili içerikleri paylaşanlar da tutuklandı. Ekim 2021’de “Pucca” adıyla bilinen sosyal medya fenomeni Pınar Yıldırım, filmlerde eşcinsellikle ilgili bir tweet attığı için 5 ay 18 gün hapis cezası aldı.193

Raporlama döneminde bazı internet kullanıcıları dine hakaret gerekçesiyle tutuklandı. Nisan 2022’de Deniz Talu, sosyal medyada dini değerlere hakaret etmek ve suçu övmek suçlamasıyla 2 yıl 1 ay hapis cezasına çarptırıldı. Talu, söz konusu içeriği kendisinin değil ismini kullanan bir sahte hesabın paylaştığını söyledi.194 Ekim 2021’de müzisyen ve YouTube yayıncısı Oğuzhan Uğur, kanalındaki bir içerikle ilgili ifade vermek üzere savcılığa çağrıldı. Uğur, İslami değerlere hakaret etmekle ve halkı şiddet ve hakarete teşvik etmekle suçlandı.195

Ağustos 2021’de Türkiye’de birçok ilde orman yangınları çıktı ve birçok vatandaş hükümetin kriz yönetimini sosyal medyada eleştirdi. İçişleri Bakanlığı sosyal medya paylaşımları nedeniyle 3 bin 246 hakkında soruşturma başlatıldığı ve 172 kişi hakkında dava açıldığını duyurdu.196 Ayrıca RTÜK, yangınlarla ilgili yayın yapan haber kuruluşlarına toplam 3.3 milyon TL para cezası verdi.197

Raporlama döneminde Türkiye’de yaşayan onlarca Suriyeli mülteci internetteki paylaşımları nedeniyle sınır dışı edildi.198 Ekim 2021’de Türkiye ekonomisiyle ilgili röportaj veren bir vatandaş, Suriyelilerle ilgili ırkçı ifadeler kullanarak “Biz muz alamıyoruz ama onlar [mülteciler] her gün yiyor” dedi. İfadeler Türkiye’de yaşayan Suriyelilerin tepkisini çekti, birçoğu sosyal medyada muz yerken çekilmiş fotoğraf ve videolarını paylaştı. İçişler Bakanlığı’na bağlı Göç İdaresi Başkanlığı, video yayınlayan en az yedi Suriyeli mültecinin sınır dışı edileceğini açıkladı.199 Ayrıca İstanbul’da muz yerken çekilmiş videolarını paylaştıkları için 31 Suriyeli mülteci hakkında soruşturma açıldı ve 11’i tutuklandı.200 Kasım 2021’de, benzer videolar paylaşan 45 Suriyeli sığınmacının daha sınır dışı edileceği duyuruldu.201

Raporlama döneminin ardından, Ağustos 2022’de, “Türkiye devletinin itibarına hakaret ettiği” iddia edilen Facebook paylaşımları nedeniyle Suriyeli bir öğrencinin evine baskın düzenlendi. Baskının ardından Salah al-Din al-Dabbagh adlı öğrenci güvenlik güçleri tarafından gözaltına alınarak Suriye’ye gönderildi.202

Aralık 2020’de sürgündeki gazeteci Can Dündar casusluk suçlamasıyla 18 yıl 9 ay, terör suçlamasıyla da 8 yıl 9 ay hapis cezasına çarptırıldı. Muhalif çizgideki Cumhuriyet gazetesinin eski genel yayın yönetmeni olan Dündar daha önce Kasım 2015’te Suriye ile ilgili haberleri nedeniyle tutuklanmıştı. Dündar Şubat 2016’da salıverildikten sonra Türkiye’den ayrılmıştı.203

Ocak 2021’de İstanbul Barosu’na bağlı bir avukat, yurt dışında yaşayan binlerce Türk vatandaşının terör propagandası, cumhurbaşkanına hakaret ve şiddete teşvik içerdiği iddia edilen sosyal medya paylaşımları nedeniyle tutuklandığını, sınır dışı edildiğini veya Türkiye’ye girişlerinin engellendiğini açıkladı.204

C4: Hükümet anonim iletişim veya şifreli iletişim konusunda kısıtlamalar uyguluyor mu? (0-4 puan): 2

Türkiye’de şifreleme ve anonimlik konusundaki kısıtlamalar endişe yaratıyor. 2021 Kapsayıcı İnternet Endeksine göre halkın sadece yüzde 40’I internette gizliliklerini koruyabildiğini söyledi. Öte yandan hükümete ait internet sitelerine ve uygulamalara güvenenlerin oranı yüzde 34 oldu.205

Türkiye’de bilgi ve iletişim teknolojilerinin (BİT) kayıtlı olması zorunlu. Yetkililere göre bu sayede internette anonim faaliyetler engellendiğinden siber suçlar önlenebiliyor. Cep telefonlarının kimliksiz olarak satın alınmasına izin verilmiyor. Türk vatandaşları yurt dışından her üç yılda bir adet telefon getirebiliyor ve yurt dışından getirilen cihazların mobil servis sağlayıcıların abonelik merkezlerinde ve e-devlet üzerinden 2 bin TL ücret karşılığında kaydettirilmesi gerekiyor.206 Satın alındıktan sonra bir yıl içinde kaydettirilmeyen cihazların telekomünikasyon ağlarına erişimi engelleniyor.

Mayıs 2022’de internette kimlik gizlemeyi suç olarak kabul eden bir “dezenformasyon” yasasını meclise sundu. Yasa tasarısında kasıtlı olarak yanlış bilgi paylaşanlar için üç yıla kadar hapis cezası öngörülüyor. Kimliğini gizleyen kullanıcılar veya kimliğini açıklamayan kaynaklara dayanarak haber yapan gazeteciler için daha ağız cezalar veriliyor (bkz. C2).207

Temmuz 2020’de İçişleri Bakanlığı’nın sunduğu bir tasarıya göre cep telefonu kullanıcılarının SIM kartlarını e-devlet portalı üzerinden kaydettirmesi gerekiyor; buraya girilen kişisel veriler Küresel Mobil İletişim Sistemi (GSM) numarasıyla eşleştiriliyor.208 Tasarı Haziran 2021’de onaylandı ve aynı yılın Aralık ayında yürürlüğe girdi. Yasada “abonelik sözleşmesi için elektronik belge oluşturma, cep telefonu numarasının taşınması için başvuru yapma, operatör değiştirme, nitelikli elektronik sertifika alma ve SIM kart değiştirme” gibi işlemlerde kişinin kimliğinin doğrulanması isteniyor.209

Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı Aralık 2020’de, 2021’den itibaren geleneksel plastik SIM kart yerine Türkiye’de üretilen eSIM (bütünleşik SIM kartı) teknolojisinin kullanılacağını açıkladı. eSIM kartlarının resmi kimlik numarasıyla kaydedilmesi zorunlu olacak.210 Temmuz 2020’de bazı milletvekilleri, yabancılar ve mülteciler için sanal GSM numaralarının ve kayıtsız GSM numaralarının kaydedilmesi için düzenleme çıkarılmasını istedi.211

Türkiye’de VPN hizmetlerine yönelik resmi bir yasak olmasa da kullanıcılar, VPN hizmetlerinin engellenmesi veya VPN trafiğini tespit edip engelleyen derin paket denetimleri (DPI) nedeniyle satın aldıkları VPN hizmetlerine erişmede zorluklar yaşadıklarını bildiriyor.212 2011 yılında BTK şifreleme donanımı ve yazılımı kullanımıyla ilgili bir düzenleme yayınlayarak hizmet sağlayıcıların Türkiye’deki kişi veya kurumlara ürün veya hizmet sunmadan önce şifreleme anahtarlarını devletle paylaşmasını zorunlu hale getirdi. Düzenlemeye uymayanlara idari para cezası veya ulusal güvenlik sorunu söz konusu olduğunda hapis cezası öngörülüyor.

Darbe girişiminden sonra yürürlüğe giren olağanüstü hal döneminde hükümet, çoğu çevrimiçi şifreleme uygulaması ByLock kullanıcısı olan bazı muhaliflerin mahkumiyet kararı olmadan uzun süre cezaevinde tutulmasına gerekçe olarak ByLock’un ulusal güvenliği tehdit etmek amacıyla kullanıldığını iddia etti.213 Bu nedenle vatandaşlar, ulusal güvenliği tehdit edecek faaliyetlerde bulunmakla suçlanmaktan korktukları için şifreli mesajlaşma uygulamalarını kullanmaktan çekiniyor.

C5: Devletin internetteki faaliyetleri takip etmesi, kullanıcıların gizlilik hakkını ihlal ediyor mu? (0-6 puan): 1

Türkiye’de hükümetin kullanıcı verilerini izlemesi ve toplu halde saklaması, kullanıcıların gizlilik haklarının ihlaline neden oldu. Türkiye Cumhuriyet Anayasası’nda gizlilik hakkı garanti altına alınıyor ancak şifreleme cihazlarının kullanımı yasalarla kısıtlanıyor (bkz. C4) ve internetteki faaliyetlerin istihbarat tarafından yaygın şekilde takip edildiği düşünülüyor.214

Haziran 2021’de Anayasa Mahkemesi, Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanlığı’na, “resmi kurumlar” ve “kamuya ait şirketlerin” elinde bulunan Türk vatandaşlarına ait kişisel bilgilere erişim izni isteme yetkisi verdi.215 Karara karşı çıkanlar, hükümetin böylece herhangi bir veri koruma veya gizlilik koruması olmadan kişilerin özel bilgilerine erişebileceği uyarısında bulundu.

Türkiye yasalarında elektronik haberleşmenin takibi BTK’nın yetki alanına giriyor. EGM’nin, hedefteki kişilerin bilgisayarlarına sızabilen yazılımları kullanmasının ne kadar yasal olduğu konusunda hâlâ sorular var. Üstelik Milli İstihbarat Teşkilatı’nın (MİT) gizli gözetim yetkileri 6532 sayılı Devlet İstihbarat Hizmetleri ve Milli İstihbarat Teşkilâtı Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile genişletildi. 2014’te onaylanan bu kanunla, istihbarat görevlilerine, mahkeme kararı olmadan haberleşme verilerine serbest şekilde erişme yetkisi verildi (bkz. C6).

Güvenlik görevlileri yetkilerini kötüye kullanarak vatandaşları izlemek amacıyla verilere erişebiliyor. Mayıs 2022’de 3 bin 248 kişi hakkında, cinsel yönelim, siyasi görüş, dini değerler, ırk ve etnik köken gibi özel bilgileri hukuksuz şekilde saklayan eski bir polis memuru hakkında dava açıldı.216 ​ Haziran 2021’de İstanbul’da görevli polis memuru Suat Teke’nin, görevini kötüye kullanarak Hatice Büşra Çetinkaya adlı başka bir polis memurunun kişisel verilerine ve konum verilerine eriştiği belirlendi. Teke bu bilgileri kullanarak Çetinkaya’ya şantaj yaptıktan ve ısrarla takip ettikten sonra öldürdü.217

Temmuz 2020’de EGM, yasa dışı faaliyetlerin, terör propagandasının ve yanıltıcı bilgilerin engellenmesi için çevrimiçi konuşmaların yakından izlendiğini açıkladı.218 İçişleri Bakanı, hükümetin internetteki suç faaliyetlerini tespit edebildiğini, faillerin konumlarını bulabildiğini ve yargıya teslim edebildiğini açıkladı. Ekim 2021’de İçişleri Bakanı, güvenlik güçlerinin internette suç teşkil edebilecek faaliyetlerin tespit edilmesi için sürekli çalıştığını açıkladı.219

2014 tarihli 6532 sayılı Kanun’da, MİT’in “telekomünikasyon kanalları üzerinden dış istihbarat, milli savunma, terör, uluslararası suçlar ve siber güvenlik” konularında mahkeme kararı olmadan kişisel verileri izlemesine ve saklamasına izin veriliyor (bkz. C6).220 Mahkemelerin, istihbarat görevlileri hakkında soruşturma yürütmeden önce teşkilat yönetiminden izin alması gerekiyor.

Haberleşme özgürlüğü ve mahremiyet anayasal güvence altında olsa da, birçok telekomünikasyon biçimi üzerinde dinleme ve izleme faaliyetleri devam ediyor. Hukuken anayasada tanımlanan haberleşmenin gizliliği, sadece milli güvenlik, kamu düzeni, suç işlenmesinin önlenmesi, genel sağlık ve genel ahlakın korunması veya başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması amacıyla mahkeme kararıyla veya gecikmesinde sakınca bulunan hallerde de kanunla yetkili kılınmış merciin yazılı emrinin olduğu durumlarda sınırlandırılabiliyor.221 Ceza Muhakemesi Kanunu’na göre teknik dinleme için mahkemeden izin gerekiyor ancak Türkiye’de emniyet güçleri acil durumlarda mahkeme izni olmadan 24 saat boyunca dinleme yapabiliyor. Öte yandan 2015’te İç Güvenlik Yasası'nın kabul edilmesinin ardından bu süre 48 saate çıkarıldı ve dinlemeyi yapan memurların sadece üstlerini bilgilendirmesi yeterli hale geldi. Ayrıca dinleme taleplerinin meşru olup olmadığına karar verecek tek mahkeme olarak Ankara Ağır Ceza Mahkemesi görevlendirildi.222

COVID-19 nedeniyle uygulanan sokağa çıkma kısıtlaması sırasında, Sağlık Bakanlığı, mobil cihazlar için “Hayat Eve Sığar” uygulamasını geliştirdi. Bu uygulama, enfekte olmuş kişilerin veya risk gruplarının karantina veya izolasyon tedbirlerini ihlal edip etmediğini kontrol etmek için kullanıcıların konumunu, kamerasını, rehberindeki kişiler listesini ve Bluetooth özelliğini kullanıyordu. Uygulamanın son derece merkezileştirilmiş veri toplama sistemine ve gizliliği ihlal etmesine karşın nüfusun yüzde 6’sı (5 milyon kullanıcı) uygulamayı indirdi.223

Ekim 2021’de Türkiye’de bazı internet kullanıcılarının, İsrailli Candiru firmasının satışını yaptığı DevilsTongue adlı casus yazılımla izlendiği haberleri yayınlandı.224 Saldırıları kimin düzenlediği bilinmese de, yazılımın Türkiye gibi bölgedeki bazı ülkelerde insan hakları savunucularını, gazetecileri ve siyasileri hedef aldığı iddia edildi.225 2018’de Kanada merkezli internet hakları izleme kuruluşu Citizen Lab’in yayınladığı bir raporda, diğer bir İsrailli teknoloji firması NSO Group tarafından geliştirilen Pegasus adlı casus yazılımın cihazlara yüklendiği 45 ülke arasında Türkiye de yer aldı. Pegasus yazılımının, hükümetler tarafından gazeteciler, insan hakları savunucuları ve muhalefete karşı casusluk faaliyetleri yürütmek için kullanıldığı biliniyor ancak Türkiye hükümetinin Pegasus’un müşterisi olup olmadığı bilinmiyor.226

C6: Kullanıcı verilerinin hizmet sağlayıcılar ve diğer teknoloji şirketleri tarafından izlenmesi ve toplanması kullanıcıların gizlilik hakkını ihlal ediyor mu? (0-6 puan): 0

6532 sayılı Kanun’a göre (bkz. C5), kamu ve özel kuruluşların - sınırlayıcı olmamak üzere bankalar, arşivler, özel şirketler ve baro gibi meslek kuruluşları - milli güvenlik, devlet sırrı ve casusluk gibi belli suçlarla ilgili istenen her tür veri, belge ve bilgiyi MİT’e sunmak zorunda. Bu zorunluluğa uymayanlara hapis cezası verilebiliyor.

5651 sayılı Kanun’da, barındırma ve erişim hizmeti sağlayıcılardan, tüm trafik bilgilerini bir yıl boyunca saklamaları ve bu verilerin doğruluğunu, bütünlüğünü ve gizliliğini korumaları isteniyor. Ayrıca, erişim hizmeti sağlayıcılar tüm verileri zaman damgası ile birlikte iletmek ve internet trafiğinin takibinde BTK’ya destek vermek zorunda.227

Herkese açık internet hizmeti sağlayıcıları, ticari veya ticari olmayan kuruluş olmalarına bağlı olarak, veri saklama konusunda farklı sorumluluklara tabi tutuluyor. Ticari hizmet sağlayıcılar, para karşılığında internet hizmeti sunan, internet kafe gibi yerler olarak tanımlanıyor. Ticari olmayan, herkese açık internet hizmeti sağlayıcıları, otel ve restoran gibi, belli bir yerde belli bir süre için internet hizmeti sunan yerler olarak tanımlanıyor. Herkese açık internet hizmeti sağlayan tüm kuruluşların yasa dışı içeriğe erişimi engellemek ve dahili internet protokolü (IP) dağıtım kayıtlarını tutmak için gerekli tedbirleri alması istenirken, ticari internet hizmeti sağlayıcıların ayrıca yerel yetkililerden izin alması, BTK tarafından onaylanan içerik filtreleme hizmetini kullanması ve BTK tarafından temin edilen bir yazılımla dahili IP dağıtım kayıtlarını günlük olarak doğru şekilde tutması ve bu kayıtları bir yıl boyunca saklaması gerekiyor. Talep edildiğinde tüm verilerin BTK’ya verilmesi zorunlu ve bunun için mahkeme kararı gerekmiyor. Bu düzenlemelere uymayanlara 10 bin TL ila 100 bin TL arasında para cezası veriliyor.228

Temmuz 2020’de TBMM, yeni kurulan Dijital Mecralar Komisyonu’na danışmaksızın, sosyal medya şirketlerinin kullanıcı verilerini Türkiye’de saklamasını zorunlu hale getiren ve kullanıcı gizliliği konusunda ciddi kaygılar uyandıran sosyal medya yasasını onayladı.229 Yasa, geçmişte buna karşı yasal adımlar atılmış olmasına karşın, özel şirketlerin kullanıcıların kişisel verilerini izlemesine ve saklamasına izin veriyor.230 Şirketler Türkiye’de ofis açtıktan sonra, kullanıcı verilerini Türkiye’de saklamak zorunda olacak.231 (bkz. B2 ve B3).

Kripto para platformlarına yönelik geniş kapsamlı bir operasyon sırasında, Hazine ve Ticaret Bakanlığı, kripto para borsalarından tüm kullanıcıların verilerini iletmelerini istedi.232 Kripto para alım-satım şirketi BTC Turk, 2018’de 516 bin kullanıcısının kişisel verilerinin sızdırıldığını itiraf etti.233

Büyük oranda olumlu bir gelişme olarak Kişisel Verilerin Korunması Kanunu 2016 yılında yürürlüğe girdi ve Kişisel Verileri Koruma Kurumu Ocak 2017’de faaliyetlerine başladı. Böylece Türkiye’deki mevzuat Avrupa Birliği (AB) standartlarıyla uyumlu hale geldi.234 Nisan 2019’da Kişisel Verileri Koruma Kurumu, Türkiye dahil olmak üzere birçok ülkede üçüncü taraflara ait uygulamaların kullanıcıların fotoğraflarına erişmesine imkan veren bir uygulama programlama arayüzü (API) hatası nedeniyle Facebook’a 1.65 milyon TL para cezası verdi.235 2017 ve 2019 yılları arasında Kişisel Verileri Koruma Kurumu toplam 14 milyon TL para cezası uyguladı.236 Kişisel Verilerin Korunması Kanunu’nda Ağustos 2021’de değişiklik yapıldı.237

C7: Kişiler internetteki faaliyetleri nedeniyle devlet yetkililerinin veya diğer aktörlerin hukuk dışı tehditlerine veya fiziksel şiddete maruz kalıyor mu? (0-5 puan): 2

Sosyal medyada gazetecilerin tacizlerin hedefi olması bir sorun ve raporlama döneminde internetteki paylaşımları nedeniyle bazı kişiler fiziksel saldırıların hedefi oldu. İnternette İslam dini veya Hz. Muhammed ile ilgili ifadeler, Kürtlerle olan çatışmalara ilişkin ifadeler ve Cumhurbaşkanı, hükümet veya iktidar partisiyle ilgili en hafif eleştiri bile ölüm tehditleriyle veya hukuki savaşlarla sonuçlanabiliyor.

Gazetecilerin fiziksel saldırılarla tehdit edilmesi de medyada çok sesliliği sınırlıyor. Ağustos 2021’de siyaset yorumcusu Emre Erciş, kimliği belirlenemeyen bir kişi tarafından bacağından ve ayağından vuruldu. Saldırının nedeni bilinmese de, Erciş’in internetteki paylaşımlarının, özellikle Twitter’da muhalefet gruplarına ve partilerine yönelik sık sık yaptığı eleştirilerin etkili olduğu tahmin ediliyor. 238 Haziran 2021’de gazeteci Ahmet Atmaca, Gaziantep’te bir grubun saldırısına uğradı. Demirören Haber Ajansı’na haberler yapan Atmaca kısa süre önce hükümetin icraatları ve COVID-19 tedbirleriyle ilgili haberler yazmıştı.239 Ayrıca Haziran’da internet gazetecisi İbrahim Akkuş, bir inşaat şirketinin “kusurlu olduğu iddia edilen projesi” hakkında haber yaptıktan sonra üç inşaat işçisi tarafından dövüldü.240

Şubat 2022’de gazeteci ve yorumcu Güngör Arslan kimliği belirlenemeyen bir kişi tarafından vurularak öldürüldü. Olayı soruşturan emniyet, saldırının Arslan’ın gazetecilik faaliyetlerinden kaynaklı olup olmadığını araştırıyor. Arslan, ölümünden önce yayınladığı haberde, bir konut inşaat ihalesini yakın arkadaşının şirketine veren Kocaeli belediye başkanını eleştirmişti.241 Yetkililer, gazeteci Aydın Taş’ın şüpheli ölümünü de araştırıyor.242 Ağustos 2021’de ölü bulunan Taş, ölümünden kısa süre önce Çin’in Uygurlara yönelik politikası, Rusya’nın Kırım’ı ilhakı ve Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev’in liderliğini eleştiren haberler yayınlamıştı.243

Mart 2021’de, aşırı sağcı gruplar, sosyal medya platformlarında gazeteci Levent Gültekin’i hedef alan bir nefret kampanyası başlattı.244 Gültekin takip eden günlerde 1967 darbesinin liderlerinden olan, aşırı sağcı Milliyetçi Hareket Partisi’nin (MHP) kurucusu Alparslan Türkeş hakkında yaptığı açıklamalar nedeniyle Halk TV binası önünde 25 kişilik bir grubun saldırısına uğradı ve grup Gültekin'in parmaklarını kırdı.245 Yurttaş gazeteciler ve internetten yayın yapan haber kuruluşlarına anonim röportajlar veren muhabirler de açıklamaları nedeniyle saldırı tehlikesiyle karşılaşıyor.246 Ocak 2021’de kimliği belirlenemeyen üç kişi, gazeteci Orhan Uğuroğlu’nu araçla ezmeye çalıştı. Uğuroğlu polis ifadesinde, saldırganların kendisine, internetteki haberlerinde MHP’yi eleştirmemesini söylediğini belirtti.247

Şubat 2021’de, internetten yayın yapan bir haber kuruluşunun sokak röportajı yaptığı sırada, röportaj veren kişinin hükümeti eleştirmesi üzerine polis röportaja müdahale etti.248 Önceki raporlama döneminde ondan fazla gazeteci, iktidardaki ittifakın politikalarını ve önemli siyasi isimleri eleştirdikleri için fiziksel saldırılara uğramış, dövülmüş ve silahlı şiddete maruz kalmıştı. Bu saldırılar uluslararası çapta kınansa da çoğu olay cezasız kalıyor ve bu durum, gazetecilere yönelik başka saldırganlıkları teşvik ediyor.249

Raporlama döneminde bazı sosyal medya kullanıcıları, internetteki paylaşımları nedeniyle ölüm tehditlerinin hedefi oldu. Kasım 2021’de iktidar partisinin aşırı sağ çizgideki müttefiki MHP liderinin basın danışmanı, ünlü komedyen Cem Yılmaz’a ölüm tehdidi gönderdi. Tehdit, Yılmaz’ın, cezaevindeki insan hakları savunucusu Osman Kavala ve HDP’nin eski eş başkanı Selahattin Demirtaş ile ilgili sosyal medyada dayanışma mesajı paylaşmasının ardından geldi.250 Nisan 2022’de Osmaniye’de bir esnaf, sosyal medyada MHP’yi eleştirdiği için ölüm tehditleri aldı ve dükkanı 20 kişilik bir grup tarafından basıldı.251 Zonguldak’ta bir sosyal medya kullanıcısı cami manzaralı bir alkol fotoğrafı paylaştığı için emniyet güçleri tarafından tehdit edildi.252 Aynı kullanıcı daha sonra paylaşımı nedeniyle AKP’li milletvekili Hamdi Uçar’dan ölüm tehdidi aldı.253

Siyasi muhalefet mensupları sık sık internette tacizlere maruz kalıyor. Kasım 2020’de CHP lideri Kemal Kılıçdaroğlu'nun MHP Genel Başkanı Bahçeli’yi eleştiren açıklamalarının ardından suç örgütü lideri Alaattin Çakıcı Twitter hesabından Kılıçdaroğlu'nu ölümle tehdit etti. Twitter, bu paylaşımı topluluk standartlarını ihlal ettiği gerekçesiyle kaldırdı. Türk yetkililer, Çakıcı hakkında şikayet dilekçesinin verilmesinden haftalar sonra soruşturma başlattı.254 Ancak Facebook’ta bu tehdit mesajını alıntılayarak Çakıcı’ya meydan okuyan bir kullanıcının evine Özel Harekat tarafından baskın düzenlendi ve kullanıcı, Çakıcı’ya hakaret ve halkı nefret ve şiddete teşvik etmek gerekçesiyle gözaltına alındı.255

İnternette toplumsal cinsiyete dayalı şiddet de yaygın. Mayıs 2022’de gazeteci Burcu Karakaş ve Nevşin Mengü ile avukat İpek Maya Saygın, internette cinsiyetçi saldırıların hedefi oldu.256 Aynı ay aşırı sağcı milliyetçi Zafer Partisi, Türkiye’deki mülteci kadınlarla ilgili nefret söylemi içeren tweet’ler paylaştı.257

Hükümet yetkilileri, özellikle LGBT+ bireyleri hedef almak için çevrimiçi platformları kullandı. Boğaziçi Üniversitesi’nde öğrencilerin başını çektiği (ve LGBT+ grupların aktif olarak katıldığı) direniş esnasında İçişleri Bakanı Twitter’daki bir paylaşımında LGBT+ aktivistlerini “sapık” diye adlandırdı. Twitter, bu paylaşımı “nefret içeren tutum” olduğu gerekçesiyle sınırlandırdı (bkz. B8).258 Kasım 2020’de Cumhurbaşkanı Erdoğan, Twitter’ın nefret söylemi içeren paylaşımları kaldırma kararına istinaden “dijital faşizme” karşı harekete geçme çağrısı yaptı.259 Ayrıca Boğaziçi Üniversitesi’ndeki direniş hareketi sırasında bir grup öğrenci Direniş Sergisi düzenledi. Sergide İslam’ın kutsal mekanı Kabe’nin Mezopotamya mitolojisinden Şahmaran figürüyle ve gökkuşağı renklerindeki LGBT+ bayrağıyla birlikte tasvir edildiği bir resim de yer alıyordu. İslamcı bir öğrenci kulübü, söz konusu resmi yayınlayarak Boğaziçi Üniversitesi öğrencilerinin İslam’a hakaret ettiğini öne sürdü. İddia, hükümete yakın gazetelerde yer aldı. Bunun üzerine sosyal medyada LGBT+ harekete karşı başlatılan nefret kampanyası sonucunda öğrencilerin evlerine ve kampüse polis baskınları düzenlendi.260

C8: İnternet siteleri, hükümete bağlı ve özel kuruluşlar, servis sağlayıcılar veya kişiler yaygın siber korsanlığa veya diğer türden siber saldırılara maruz kalıyor mu? (0-3 puan): 1

Haber siteleri ve gazeteciler özellikle tartışmalı bilgiler yayınladıktan sonra siber saldırılara maruz kaldı.

İnternet korsanları sık sık kullanıcıları hedef alıyor ve mali bilgilerini çalmaya çalışıyor. Kaspersky Lab’a göre, Türkiye’deki internet kullanıcılarının yüzde 68’si kimlik avcılığı saldırılarının hedefi oldu.261 COVID-19 pandemisi sırasında, sosyal medya hesaplarına yönelik saldırılar yüzde 50 artarken internet üzerinden kimlik avcılığı olaylarının sayısı yüzde 70 oranında arttı.262

Raporlama döneminde hükümete ait internet siteleri ve mali kuruluşlar da siber saldırılara maruz kaldı. Ekim 2021’de Türkiye’nin e-devlet portalına siber saldırı düzenlendi ve bazı kullanıcıların bilgileri çalındı.263

Kasım 2021’de emniyet güçlerinin soruşturduğu veya tutukladığı, çoğu Fetullahçı Terör Örgütü (FETÖ), PKK ve aşırı solcu Devrimci Halkın Kurtuluş Partisi-Cephesi (DHKP-C) ve Maoist Komünist Parti (MKP) üyesi olan 10 bin terör şüphelisine ait kişisel bilgilerin çalınarak kara borsada satıldığına ilişkin haberler yayınlandı.264 İddialara göre, saldırıları gerçekleştirenler ve verileri sızdıranlar FETÖ üyeleriydi.

Nisan 2022’de İstanbul polisi, serbest gazeteci İbrahim Haskoloğlu’nu “kişisel bilgileri yasa dışı yollarla ele geçirme ve yayma” iddiasıyla gözaltına aldı.265 Haskoloğlu o sırada Türkiye’deki veri sızıntıları ve siber saldırılarla ilgili bir haber üzerinde çalışıyordu ve Türkiye’deki kullanıcıların gerçek zamanlı verilerine eriştiklerini söyleyen bazı siber korsanlarla irtibata geçtiğine dair bir tweet paylaştıktan sonra gözaltına alındı.266 Ocak 2020’de sosyal medya paylaşımları nedeniyle terörü desteklemekle suçlanan ve cezaevine konulan gazeteci Kenan Kırkaya, Facebook hesabının ele çalındığını açıkladı (bkz. C3). Şu anda hakkında yürütülen soruşturmaya konu olan paylaşımlar Kırkaya tarafından yapılmamıştı, zira kendisi o dönem cezaevinde olduğu için hesabına erişemiyordu.267

Şubat 2020’de gazeteciler Murat Ağırel ve Batuhan Çolak’ın cep telefonlarına “Signaling System 7” (SS7) açığı üzerinden sızıldı ve telefonlarının bağlantı servisi 4G’den 2G’ye düşürüldü.268 Mart 2020’de deneyimli gazeteci Ayşenur Arslan'ın Twitter hesabı kimliği belirlenemeyen saldırganlar tarafından ele geçirildi.269 Türk istihbaratçıların Libya’da hayatlarını kaybetmesiyle ilgili Twitter paylaşımları yapmalarının ardından telefonları, e-posta ve Twitter hesapları ele geçirilen gazeteciler, yaşananları “e-saldırı” diye nitelendirdi ve suç duyurusunda bulundu.270

Ağustos 2020’de Instagram’da, COVID-10 pandemisi sırasında polisin maske zorunluluğunu uygulamak için aşırı şiddet kullandığını gösteren bir video paylaşan bir kadının hesabı çalındı. Hesabı ele geçiren kişi, kadının ev adresini ve diğer kişisel bilgilerini internette yayınladı. Üstelik, bu kişi kadının Instagram hesabından polise destek mesajları yayınladı ve takipçilerine kadına cinsel saldırıda bulunmaları ve linç etmeleri için çağrı yaptı.271

Mart 2021’de çevrimiçi yemek sipariş hizmeti sunan Yemeksepeti bir siber saldırının hedefi oldu ve 21.5 milyon kullanıcının kişisel verileri, banka bilgileri ve ev adresleri çalındı.272 Bu, Türkiye tarihindeki en büyük veri hırsızlığıydı. Yemeksepeti 3 milyon TL para cezasına çarptırıldı.273 Ayrıca Mayıs 2021’de, AKP’ye ait Konya Büyükşehir Belediyesi’nin veri tabanına düzenlenen siber saldırıda 1 milyon kişinin kişisel verileri çalındı.274

• 1Simon Kemp, “Digital 2022: Turkey,” Data Reportal, 15 Şubat 2022, https://datareportal.com/reports/digital-2022-turkey.
• 2Türkiye İstatistik Kurumu, “Hanehalkı Bilişim Teknolojileri (BT) Kullanım Araştırması,” 25 Ağustos 2020, https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Hanehalki-Bilisim-Teknolojileri….
• 3Hürriyet, "Bakan Karaismailoğlu: 82.4 milyon internet abonesi var," 23 Haziran 2021, https://www.hurriyet.com.tr/ekonomi/bakan-karaismailoglu-82-4-milyon-in….
• 4Serkan Üstün, "Türkiye’deki altyapı artan internet ihtiyacına yetişemiyor," Sözcü, 24 Temmuz 2021, https://www.sozcu.com.tr/2021/ekonomi/turkiyedeki-altyapi-artan-interne….
• 5“Turkey’s Mobile and Fixed Broadband Internet Speeds,” Speedtest, Mayıs 2022, https://www.speedtest.net/global-index/turkey.
• 6Birgün, "Bakan Karaismailoğlu: İnternet yavaş değil, 'orta paketler' tercih ediliyor," 11 Aralık 2021, https://www.birgun.net/haber/bakan-karaismailoglu-internet-yavas-degil-….
• 7Yeni Şafak, "Yerli 5G ses verdi: İnternet hızı 100 kat artacak," 24 Haziran 2021, https://www.yenisafak.com/teknoloji/yerli-5g-ses-verdi-internet-hizi-10….
• 8"Bakan Karaismailoğlu: Her haneye 100 megabit internet projemiz var," Demirören Haber Ajansı, 23 Şubat 2021, https://www.dha.com.tr/politika/bakan-karaismailoglu-her-haneye-100-meg….
• 9Oğuz Çakır, "İBB sözcüsünden metroda internet müjdesi," Shift Delete Net, 16 Haziran 2021, https://shiftdelete.net/ibb-sozcusunden-metroda-internet-mujdesi.
• 10İzGazete, "Soyer açıkladı: Tramvaylarda ücretsiz internet!,” 29 Haziran 2021, https://www.izgazete.net/belediye/soyer-acikladi-tramvaylarda-ucretsiz-….
• 11Yeni Ufuk, "Bursa Nilüfer kırsalına ücretsiz internet," 9 Ekim 2021, https://www.yeniufuk.com.tr/bursa-nilufer-kirsalina-ucretsiz-internet-2….
• 12Emrah Dinçer, "'İnternet, çileye dönüştü'," Ses Gazetesi, 25 Haziran 2021, https://www.sesgazetesi.com.tr/haber/7337272/internet-cileye-donustu.
• 13Mardin Life, "İnternet kabloları çalınan mahalle sakinleri: Çocuklarımız eğitim alamıyor," 30 Haziran 2021, https://www.mardinlife.com/internet-kablolari-calinan-mahalle-sakinleri…; Gazete Başak, "Hırsızların çaldığı internet kabloları yüzünden iki mahalle 2 aydır meskenlerine internet alamıyor," 10 Şubat 2022, https://basakgazetesi.com/haber/hirsizlarin-caldigi-internet-kablolari-….
• 14Özgür Kocaeli, "Aylardır internet alamayan eve internet yeniden geldi," 2 Eylül 2021, https://www.ozgurkocaeli.com.tr/haber/7740303/aylardir-internet-alamaya….
• 15Sol, "Gaziantep'te kar yağışı sonrası elektrik kesintisi krizi," 19 Ocak 2022, https://haber.sol.org.tr/haber/gaziantepte-kar-yagisi-sonrasi-elektrik-…; Yalçın Çelen, "Isparta'da yoğun kar yağışı nedeniyle elektrik kesintisi yaşanıyor," Anadolu Ajansı, 3 Mart 2022, https://www.aa.com.tr/tr/gundem/ispartada-yogun-kar-yagisi-nedeniyle-el…; Afyon Türkeli Gazetesi, "Afyon'da elektrik kesildi," 2 Mart 2022, https://www.afyonturkeligazetesi.com/afyon-da-elektrikler-kesildi/30141/; TRT, "Burdur'da kar yağışı elektrik kesintilerine neden oldu," 3 Mart 2022, https://www.trthaber.com/haber/guncel/burdurda-kar-yagisi-elektrik-kesi…; Cumhuriyet, "Konya'da 5 ilçedeki elektrik kesintisi sona erdi," 6 Mart 2022, https://www.cumhuriyet.com.tr/turkiye/konyada-5-ilcedeki-elektrik-kesin….
• 16Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu (BTK), "İnceleme - İstanbul Depremi Sonrası İletişim Kesintisi Denetimi (TT Mobil - Turkcell - Vodafone)," Ocak, 2020, https://www.btk.gov.tr/uploads/boarddecisions/inceleme-istanbul-depremi….
• 17Kapsayıcı İnternet Endeksi 2022, “Türkiye genel görünümü,” 2022, https://theinclusiveinternet.eiu.com/explore/countries/TR/.
• 18Kapsayıcı İnternet Endeksi, “Türkiye Kullanılabilirlik Kullanım sıralaması,” 2022, https://theinclusiveinternet.eiu.com/explore/countries/TR/performance/i….
• 19Ruth Michaelson, “Turkey’s war with inflation: ‘Prices change daily and everyone is scared’,” The Guardian, 16 Nisan 2022, https://www.theguardian.com/business/2022/apr/16/turkeys-war-with-infla….
• 20Murat Yetkin, "Erdoğan’ın fahiş fiyatlarla mücadelesi ve fahiş zam yağmuru," 1 Ocak 2022, https://yetkinreport.com/2022/01/01/erdoganin-fahis-fiyatlarla-mucadele….
• 21İnternetHaber, "İnternete yüzde 70 zam geliyor CHP duyurdu," 28 Mart 2022, https://www.internethaber.com/internete-yuzde-70-zam-geliyor-chp-duyurd….
• 22"Özel İletişim Vergisi yüzde 10'a yükseltildi," Bloomberg, 30 Ocak 2021, https://www.bloomberght.com/ozel-iletisim-vergisi-yuzde-10-a-yukseltild….
• 23Medyascope, "TRT Bandrol Ücreti artırıldı, cep telefonu fiyatlarının yarısından fazlası vergi," 26 Mayıs 2022, https://medyascope.tv/2022/05/26/trt-bandrol-ucreti-artirildi-cep-telef….
• 24Cüneyt Kemal Özkök, "Cep telefonlarının serbest dolaşım işlemlerinde yetkili gümrükler belirlendi," Anadolu Ajansı, 9 Haziran 2020, https://www.aa.com.tr/tr/turkiye/cep-telefonlarinin-serbest-dolasim-isl….
• 25“School Education During COVID-19 were Teachers and Students Ready?,” OECD, erişim tarihi: Ağustos 2021, https://www.oecd.org/education/Turkey-coronavirus-education-country-not….
• 26Mustafa M. Bıldırcın, "Eğitimin ‘kayıp nesli’," Birgün, 14 Eylül 2020, https://www.birgun.net/haber/egitimin-kayip-nesli-315475.
• 27“Social media blocked in Turkey as Idlib military crisis escalates,” NetBlocks, 27 Şubat 2020, https://netblocks.org/reports/social-media-blocked-in-turkey-as-idlib-m….
• 28"Dün gece Türkiye’nin sosyal medya resmi!.. Kısıtlama böyle görüntülendi,” Tele 1, 28 Şubat 2020, https://tele1.com.tr/dun-gece-turkiyenin-sosyal-medya-resmi-kisitlama-b…; “Social media blocked in Turkey as Idlib military crisis escalates,” NetBlocks, 27 Şubat 2020, https://netblocks.org/reports/social-media-blocked-in-turkey-as-idlib-m….
• 29Freedom House, “Dünyada Özgürlük 2018: Türkiye,” 2018, https://freedomhouse.org/country/turkey/freedom-world/2018.
• 30Bilge Yeşil, Efe Kerem Sözeri ve Emad Khazraee, “Turkey’s Internet Policy after the Coup Attempt,” Global Net Policy, 28 Haziran 2016, http://globalnetpolicy.org/wp-content/uploads/2017/02/Turkey1_v6-1.pdf.
• 31“Turk Telekom: About Us - 55% of Türk Telekom shares belongs to LYY [Levent Yapılandırma Yönetimi A.Ş.] 25% belongs to Republic of Turkey Ministry of Treasury and Finance and 5% belongs to Turkish Wealth Fund. The remaining 15% is publicly traded,” Turk Telekom, 2022, https://www.turktelekom.com.tr/en/aboutus/pages/turk-telekom-at-a-first….
• 32Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu (BTK), “İletişim Hizmetleri İstatistikleri,” erişim tarihi: 11 Haziran 2022, https://www.btk.gov.tr/uploads/pages/pazar-verileri/2021-4-pazar-verile….
• 33Füsun S. Nebil, “BTK'nın VPN Engelleme Israrı Devam Ediyor,” Turk-Internet, 5 Aralık 2016, https://turk-internet.com/btk-nin-vpn-engelleme-israri-devam-ediyor/.
• 34Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu, “TÜRKİYE ELEKTRONİK HABERLEȘME SEKTÖRÜ – Üç Aylık Pazar Verileri Raporu,” 2022, https://www.btk.gov.tr/uploads/pages/pazar-verileri/2021-4-pazar-verile….
• 35Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu, “TÜRKİYE ELEKTRONİK HABERLEȘME SEKTÖRÜ – Üç Aylık Pazar Verileri Raporu,” 2022, https://www.btk.gov.tr/uploads/pages/pazar-verileri/2021-4-pazar-verile….
• 36Şeyma Paşayiğit, “Bürokrasinin ‘becerikli’ ailesi,” Cumhuriyet, Şubat 2020, http://www.cumhuriyet.com.tr/haber/burokrasinin-becerikli-ailesi-1494699.
• 37International Telecommunications Union, “Measuring the Information Society Report Volume 2,” 2018, https://www.itu.int/en/ITU-D/Statistics/Documents/publications/misr2018….
• 38Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu, “TÜRKİYE ELEKTRONİK HABERLEȘME SEKTÖRÜ – Üç Aylık Pazar Verileri Raporu,” 2021, https://www.btk.gov.tr/uploads/pages/pazar-verileri/2021-4-pazar-verile….
• 39Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu, “Kuruluş,” 1 Ekim 2019, https://www.btk.gov.tr/kurulus.
• 40Şeyma Paşayiğit, "Bürokrasinin ‘becerikli’ ailesi," Cumhuriyet, Şubat 2020, http://www.cumhuriyet.com.tr/haber/burokrasinin-becerikli-ailesi-1494699.
• 41“Turkey shuts down telecommunication body amid post-coup attempt measures,” Hurriyet Daily News, 17 Ağustos 2016, http://www.hurriyetdailynews.com/turkey-shuts-down-telecommunication-bo….
• 42Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu, “TÜRKİYE ELEKTRONİK HABERLEȘME SEKTÖRÜ – Üç Aylık Pazar Verileri Raporu,” 2020, https://www.btk.gov.tr/uploads/pages/pazar-verileri/2020-q3-pazar-veril…; Kerem Çongar, "29 yıldır ODTÜ'de olan 'tr' uzantısı yetkisi fiilen BTK'ya geçti," Euronews, 25 Şubat 2020, https://tr.euronews.com/2019/12/12/29-yildir-odtu-de-olan-tr-alan-uzant….
• 43İfade Özgürlüğü Derneği, "Fahrenheit 5651: Sansürün Yakıcı Etkisi," 16 Ağustos 2021, https://ifade.org.tr/reports/EngelliWeb_2020.pdf; Yaman Akdeniz & Ozan Güven, “Engelli Web 2019,” İfade Özgürlüğü Derneği, Temmuz 2020, https://ifade.org.tr/reports/EngelliWeb_2019.pdf.
• 44Gölbaşı Sulh Ceza Mahkemesi Karar No 2015/191 D.İş, 27 Şubat 2015; Efe Kerem Sözeri, “Turkey quietly escalating online censorship of atheism,” The Daily Dot, 4 Mart 2015, https://www.dailydot.com/layer8/turkey-secret-ban-atheist-content/.
• 45Evrensel, "PİRHA ve Yeni Yaşam’a erişim engeli,"10 Mart 2022, https://www.evrensel.net/haber/456776/pirha-ve-yeni-yasama-erisim-engeli.
• 46Arzu Geybullayeva, “Trace Turkey's path to normalizing the practice of blocking news websites,” Global Voices, 2 Haziran 2022, https://globalvoices.org/2022/06/03/trace-turkeys-path-to-normalizing-t….
• 47ETHA muhabiri Pınar Gayıp ile telefon üzerinden yapılan mülakat, 17 Mayıs 2022, İstanbul.
• 48Ragıp Soylu, "'Netflix and chill' in Turkey is now under government supervision," Middle East Eye, 1 Ağustos 2019, https://www.middleeasteye.net/news/turkey-netflix-government-supervisio….
• 49"Dijital müzik dinleme platformu Tidal’e Türkiye’de erişim engeli," Euronews, 27 Kasım 2020, https://tr.euronews.com/2020/11/27/lisans-basvurusu-yapmayan-dijital-mu….
• 50"Spotify Türkiye'de temsilcilik açacak," TRT, 13 Ekim 2020, https://www.trthaber.com/haber/bilim-teknoloji/spotify-turkiyede-temsil….
• 51“Members of Turkish regulator say DW, VOA, Euronews face website blocks over licensing decision,” CPJ, 9 Şubat 2022, https://cpj.org/2022/02/members-of-turkish-regulator-say-dw-voa-euronew….
• 52Arzu Geybullayeva, “Turkey blocks access to two news websites,” Global Voices, 1 Temmuz 2022, https://globalvoices.org/2022/07/01/turkey-blocks-access-to-two-news-we….
• 53“New Internet Filtering System Condemned as Backdoor Censorship,” Reporters Without Borders, 2 Aralık 2011, https://rsf.org/en/news/new-internet-filtering-system-condemned-backdoo….
• 54Dorian Jones, “Turkey Blocks Web Pages Touting Darwin's Evolution Theory,” Voice of America, 23 Aralık 2011, https://www.voanews.com/europe/turkey-blocks-web-pages-touting-darwins-….
• 55“Meclis’te Alevi Sitesine Yanlışlıkla Sansür,” BIANET, 8 Aralık 2014, http://bianet.org/bianet/ifade-ozgurlugu/160596-meclis-te-alevi-sitesin….
• 56"Bakan Selçuk: Son 6 ayda 587 zararlı içeriğe erişim engeli getirilmesini sağladık," Sputnik, 27 Haziran 2020, https://tr.sputniknews.com/turkiye/202006271042337485-bakan-selcuk-son-….
• 57Barış Şimşek, "Çocuklara dijital kalkan: Sanal ortamda bin 298 zararlı içerik engellendi," Sabah Daily, 17 Kasım 2021, https://www.sabah.com.tr/ekonomi/cocuklara-dijital-kalkan-sanal-ortamda….
• 58"438 siteye erişim engeli getirildi," Cumhuriyet, 22 Mart 2021, https://www.cumhuriyet.com.tr/haber/38-siteye-erisim-engeli-getirildi-1….
• 59Milliyet, "Harekete geçildi! 108 internet sitesine erişim engeli," 12 Ağustos 2021, https://www.milliyet.com.tr/gundem/harekete-gecildi-108-internet-sitesi…; Cumhuriyet, "185 internet sitesine erişim engeli," 6 Eylül 2021, https://www.cumhuriyet.com.tr/haber/185-internet-sitesine-erisim-engeli….
• 60Yeniçağ, "387 internet sitesine erişim engeli," 6 Nisan 2022, https://www.yenicaggazetesi.com.tr/2-bin-468-sosyal-medya-hesabina-ince….
• 61Habertürk, "Sputnik Türkiye'ye neden erişilemiyor? Sputnik Türkiye erişim sorunu...," 31 Mart 2022, https://www.haberturk.com/sputnik-turkiye-ye-neden-erisilemiyor-aciklam….
• 62"Block of Wikipedia in Turkey," Wikipedia, Şubat 2020, https://en.wikipedia.org/wiki/Block_of_Wikipedia_in_Turkey.
• 63Yaman Akdeniz ve Ozan Güven, “Engelli Web 2020,” İfade Özgürlüğü Derneği, Temmuz 2021, https://ifade.org.tr/reports/EngelliWeb_2020.pdf.
• 64Yaman Akdeniz ve Ozan Güven, “Engelliweb Report,” İfade Özgürlüğü Derneği, Temmuz 2021, https://ifade.org.tr/reports/EngelliWeb_2020.pdf.
• 65Arzu Geybullayeva, “Trace Turkey's path to normalizing the practice of blocking news websites,” Global Voices, 2 Haziran 2022, https://globalvoices.org/2022/06/03/trace-turkeys-path-to-normalizing-t….
• 66“‘Unutulma hakkı’ kararı çıktı: Kişiler, arama sonuçlarını internetten sildirebilecek,” dokuz8HABER, 20 Temmuz 2020, https://www.dokuz8haber.net/unutulma-hakki-karari-cikti-kisiler-arama-s….
• 67Marc Santora, “Turkey Passes Law Extending Sweeping Powers Over Social Media,” The New York Times, 29 Temmuz 2020, https://www.nytimes.com/2020/07/29/world/europe/turkey-social-media-con….
• 68Marc Santora, “Turkey Passes Law Extending Sweeping Powers Over Social Media,” The New York Times, 29 Temmuz 2020, https://www.nytimes.com/2020/07/29/world/europe/turkey-social-media-con….
• 69“Social Media Law Monitoring Research Report,” MEDAR, 21 Aralık 2021, https://medarder.org/wp-content/uploads/2022/02/Impact-of-Social-Media-….
• 70Gürkan Özturan, @obefintlig, "DMCA is still being instrumentalized for censorship applications and Twitter is being manipulated through troll reports. Once again our account got briefly locked for violation of copyright, basically news coverage!" 14 Şubat 2020, https://twitter.com/obefintlig/status/1228349888305532930.
• 71“Removal Requests,” Twitter Transparency Center, 2021, https://transparency.twitter.com/en/reports/removal-requests.html#2021-….
• 72"Türkiye Şeffaflık Raporu 2021," Twitter, 2021, https://transparency.twitter.com/en/countries/tr.html.
• 73"Türkiye Şeffaflık Raporu 2021," Facebook, 2021, https://transparency.facebook.com/content-restrictions/country/TR.
• 74Sözcü, "Facebook sansür merkezi oldu: Bağımsız medyaya ‘teyit’li engel!," 16 Eylül 2021, https://www.sozcu.com.tr/2021/teknoloji/facebook-sansur-merkezi-oldu-ba….
• 75MMF, "Turkey: Independent news platform Ötekilerin Gündemi's Facebook page taken down and access blocking orders issued against the news platform's website," 12 Kasım 2021, https://mappingmediafreedom.ushahidi.io/posts/24375.
• 76Bianet, "Mezopotamya Ajansı’nın Facebook hesabı kapatıldı," 28 Aralık 2021, https://bianet.org/1/10/255414-mezopotamya-ajansi-nin-facebook-hesabi-k….
• 77MMF, "Turkey: Video news collective SeyriSokak's Twitter account has been suspended," 12 Kasım 2021, https://mappingmediafreedom.ushahidi.io/posts/24376.
• 78Van Ekspress, "Soylu: İtirafını, Anadolu Ajansı ve sosyal medya hesabından sildirdi," 20 Eylül 2021, https://www.vanekspres.com.tr/gundem/soylu-itirafini-anadolu-ajansi-ve-….
• 79Abdullah Yasin Güler, "EGM: Sosyal medyada genel ahlak kurallarına aykırı birçok kanal kapatıldı,” Anadolu Ajansı, 1 Haziran 2020, https://www.aa.com.tr/tr/turkiye/egm-sosyal-medyada-genel-ahlak-kuralla….
• 80"Bakanlıktan Netflix filmi hakkında RTÜK'e başvuru," Birgün, 22 Ağustos 2020, https://www.birgun.net/haber/bakanliktan-netflix-filmi-hakkinda-rtuk-e-….
• 81"RTÜK’ten "Şimdiki Aklım Olsaydı"ya sansür geldi, Netflix diziyi iptal etti," Evrensel, 19 Temmuz 2020, https://www.evrensel.net/haber/409707/rtukten-simdiki-aklim-olsaydiya-s….
• 82Berza Şimşek and Efe Öç, "Aşk 101 Osman: RTÜK yetkilisine göre Netflix ile görüşmeler sonucu karakter değiştirildi," BBC, 9 Temmuz 2020, https://www.bbc.com/turkce/haberler-turkiye-53354391#:~:text=Aşk%20101%…"%20sonucunda%20değiştirildiğini%20doğruladı.
• 83DW, "Gey sosyal ağı Hornet uygulamasına Jandarma talebiyle erişim engeli," 10 Ağustos 2021, https://www.dw.com/tr/gey-sosyal-ağı-hornet-uygulamasına-jandarma-taleb….
• 84Kaos GL, "Hornet, Türkiye App Store’a döndü," 28 Şubat 2022, https://kaosgl.org/haber/hornet-turkiye-app-store-a-dondu.
• 855651 sayılı yasa 23 Mayıs 2007 tarihli ve 26030 sayılı Resmi Gazete’de yayınlandı. Yasanın metnine Dünya Fikri Mülkiyet Örgütü’nün internet sitesinden ulaşılabilir, “5651 Sayılı İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Düzenlenmesi ve Bu Yayınlar Yoluyla İşlenen Suçlarla Mücadele Edilmesi Hakkında Kanun,” 2008, http://www.wipo.int/wipolex/en/details.jsp?id=11035; Bilgi Teknolojileri ev İletişim Kurumu, “Türkiye’de İnternet Hukuku,” 2020, https://internet.btk.gov.tr/turkiye-de-internet-hukuku.
• 86“Turkey: Internet Freedom, Rights in Sharp Decline,” İnsan Hakları İzleme Örgütü, 2 Eylül 2014, https://www.hrw.org/news/2014/09/02/turkey-internet-freedom-rights-shar….
• 87“5651 Sayılı İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Düzenlenmesi ve Bu Yayınlar Yoluyla İşlenen Suçlarla Mücadele Edilmesi Hakkında Kanun,” Dünya Fikri Mülkiyet Örgütü, 4 Mayıs 2007, http://www.wipo.int/wipolex/en/details.jsp?id=11035.
• 88Sözcü, "Sosyal medya platformlarına 10’ar milyon TL ceza," 2 Aralık 2020, https://www.sozcu.com.tr/2020/teknoloji/son-dakika-sosyal-medya-platfor….
• 89Alex Okosi, "An Update on YouTube in Turkey," YouTube Official Blog, 16 Aralık 2020, https://blog.youtube/news-and-events/update-youtube-turkey/; "Facebook says starts process of appointing Turkey representative," Reuters, 18 Ocak 2021, https://www.reuters.com/article/us-turkey-facebook-idUSKBN29N18X.
• 90"An update on TikTok in Turkey," TikTok Newsroom, 8 Ocak 2020, https://newsroom.tiktok.com/tr-tr/an-update-on-tiktok-in-turkey.
• 91"An update on Twitter in Turkey," Twitter Public Policy, 19 Mart 2021, https://blog.twitter.com/en_us/topics/company/2021/update-twitter-turke…; Marc Santora, “Turkey Passes Law Extending Sweeping Powers Over Social Media,” The New York Times, 29 Temmuz 2020, https://www.nytimes.com/2020/07/29/world/europe/turkey-social-media-con….
• 92Erdal Türkoğlu, "TBMM Dijital Mecralar Komisyonu Başkanı Yayman: Sosyal medya mecralarının temsilcilik açmaları tarihi bir gelişme," Anadolu Ajansı, 26 Haziran 2021, https://www.aa.com.tr/tr/gundem/tbmm-dijital-mecralar-komisyonu-baskani….
• 93According to TİB statistics from May 2009, the last date these were available, the courts are responsible for 21 percent of blocked websites, while 79 percent are blocked administratively by the TİB; “Telecom Authority Accused of Concealing Blocked Website Figures,” Reporters Without Borders, 19 Mayıs 2010, http://en.rsf.org/turkey-telecom-authority-accused-of-19-05-2010,37511….
• 94Yaman Akdeniz ve Ozan Güven, “Engelliweb Report,” Temmuz 2020, https://ifade.org.tr/reports/EngelliWeb_2019.pdf.
• 95Bu bölüm hakkında daha fazla bilgi için bkz. Basın Özgürlüğü Temsilcisi, “Briefing on Proposed Amendments to Law No. 5651,” Organization for Security and Co-operation in Europe, Ocak 2014, https://www.osce.org/fom/110823?download=true; “WILMAP: Turkey,” The Center for Internet and Society – Stanford Law School, 2014, http://stanford.io/1YcN8EX.
• 96Ragıp Soylu, "'Netflix and chill' in Turkey is now under government supervision," Middle East Eye, 1 Ağustos 2019, https://www.middleeasteye.net/news/turkey-netflix-government-supervisio….
• 97Yasemin Kalyoncuoglu, "Netflix, Amazon Prime Video obtain licenses in Turkey," Anadolu Ajansı, 5 Kasım 2020, https://www.aa.com.tr/en/culture/netflix-amazon-prime-video-obtain-lice….
• 98"Sendika.Org’un erişim engeli kaldırıldı," Ulak Haber, 28 Ekim 2020, https://ulak.news/haber_sendikaorgun-erisim-engeli-kaldi_dokuz8_92060.h….
• 99“Wikimedia Foundation petitions the European Court of Human Rights to lift the block of Wikipedia in Turkey,” Wikimedia Foundation, 23 Mayıs 2019, https://wikimediafoundation.org/news/2019/05/23/wikimedia-foundation-pe….
• 100“Turkey leads in social media censorship: new Twitter transparency report,” Turkey Blocks, 21 Mart 2017, https://turkeyblocks.org/2017/03/21/turkey-leads-social-media-censorshi….
• 101Andrew O’Donohue, Max Hoffman ve Alan Makovsky, “Turkey’s Changing Media Landscape,” Center for American Progress, 10 Haziran 2020, https://www.americanprogress.org/issues/security/reports/2020/06/10/485….
• 102STK temsilcileriyle telefon üzerinden yapılan mülakat, Mayıs 2022.
• 103Cumhuriyet, "TRT'nin gökkuşağı rahatsızlığı: Paylaşım silindi," 23 Haziran 2021, https://www.cumhuriyet.com.tr/haber/trtnin-gokkusagi-rahatsizligi-payla….
• 104"Türkiye'de Sansür ve Otosansür," Susma 24, Aralık 2020, https://susma24.com/wp-content/uploads/2021/02/Susma-Platformu_-Turkiye….
• 105Otosansürle ilgili üç akademisyen, iki gazeteci ve iki blog yazarıyla yapılan mülakatlar, Türkiye, 2020.
• 106Özge Özdemir, "Doğru Mu: Cumhurbaşkanlığı doğrulama platformu kuruyor, uzmanlar ne düşünüyor?," BBC, 25 Şubat 2021, https://www.bbc.com/turkce/haberler-turkiye-56188115.
• 107Dion Nissembaum, “Before Turkish Coup, President’s Drive to Stifle Dissent Sowed Unrest,” The Wall Street Journal, 15 Temmuz 2016, http://www.wsj.com/articles/before-turkish-coup-presidents-drive-to-sti…; “CHP asks if pro-gov’t trolls put on AK Party payroll,” Cihan, 4 Eylül 2014, https://www.thefreelibrary.com/CHP+asks+if+pro-gov%27t+trolls+put+on+AK….
• 108Efe Kerem Sözeri, “RedHack leaks reveal the rise of Turkey's pro-government Twitter trolls,” The Daily Dot, 28 Şubat 2020, http://www.dailydot.com/layer8/redhack-turkey-albayrak-censorship/.
• 109“New report details role of Erdoğan’s troll army in Turkey’s democratic backsliding,” Stockholm Center for Freedom, 21 Ağustos 2021, https://stockholmcf.org/new-report-details-role-of-erdogans-troll-army-….
• 110“Opposition Leader Says AKP Spending Taxpayers Money to Fund its Social Media Trolls,” Turkish Minute, 31 Ocak 2021, https://www.turkishminute.com/2022/01/31/osition-leader-says-akp-spendi…; Fazıl Alp Akiş, “Turkey’s Troll Network,” Heinrich Boll Stiftung, March 21, 2022, https://eu.boell.org/en/2022/03/21/turkeys-troll-networks.
• 111Erk Acarer, "Pelikan’a rakip: Ebabil Harekâtı," Birgün, 20 Mayıs 2020, https://www.birgun.net/haber/pelikan-a-rakip-ebabil-harekati-302021.
• 112"Kısıtlanan hesabı aktif edilen Kaftancıoğlu'ndan 'Ebabil' göndermesi," Cumhuriyet, 20 Mayıs 2020, https://www.cumhuriyet.com.tr/haber/kisitlanan-hesabi-aktif-edilen-kaft….
• 113Emre Kızılkaya, “AKP’s social media wars,” Al Monitor, 15 Kasım 2013, https://www.al-monitor.com/pulse/originals/2013/11/akp-social-media-twi….
• 114“CHP’s İmamoğlu blasts disinformation campaign against him, refers to Pelican group,” Ahval, 29 Mayıs 2019, http://ahval.co/en-48936.
• 115“Opposition Leader Says AKP Spending Taxpayers Money to Fund its Social Media Trolls,” Turkish Minute, 31 Ocak 2021, https://www.turkishminute.com/2022/01/31/osition-leader-says-akp-spendi….
• 116Twitter Safety, @TwitterSafety "We’re disclosing new state-linked information operations to our public archive — the only one of its kind in the industry. Originating from the People’s Republic of China [PRC], Russia, and Turkey..." 12 Haziran 2020, https://twitter.com/TwitterSafety/status/1271186240323432452.
• 117Stanford Internet Observatory, "Analysis of June 2020 Twitter takedowns linked to China, Russia and Turkey," 11 Haziran 2020, https://cyber.fsi.stanford.edu/io/news/june-2020-twitter-takedown.
• 118Sabah, "Twitter'dan AK Parti'yi destekleyen hesaplara skandal sansür!," 6 Eylül 2021, https://www.sabah.com.tr/gundem/2021/09/06/twitterdan-ak-partiyi-destek….
• 119Dr. Taylan Yıldız, @taylanyildiz, "Vatandaşın Kanal İstanbul'a tepkisinden korktuğunuz için bot hesaplarla sahte oy kullanıyorsunuz demiştim. İtiraz ettiniz. Ben belgesiz konuşmam.," 17 Haziran 2021, https://twitter.com/taylanyildiz/status/1405439556007170048.
• 120Servet Yanatma, “Media Capture And Advertising In Turkey: The Impact Of The State On News,” Reuters Institute for the Study of Journalism, Temmuz 2016, https://reutersinstitute.politics.ox.ac.uk/sites/default/files/research….
• 121“Turkish opposition TV starts broadcasts from Germany,” DW, 3 Mart 2017, https://p.dw.com/p/2ZSnk.
• 122Diego Cupolo, “Journalists fear broad new law will stifle online news media in Turkey,” Al-Monitor, 5 Ağustos 2019, https://www.al-monitor.com/pulse/originals/2019/08/new-license-law-limi….
• 123Arzu Geybullayeva, “How Turkey's broadcast regulator is taking over the supervision of online content,” Global Voices Advox, 6 Eylül 2019, https://advox.globalvoices.org/2019/09/06/how-turkeys-broadcast-regulat….
• 124RTÜK, "Radyo, Televizyon ve isteğe bağlı yayınların internet ortamından sunumu hakkında yönetmelik yürürlüğe girdi," Şubat 2020, https://www.rtuk.gov.tr/duyurular/3788/7030/radyo-televizyon-ve-istege-….
• 125Güneş TV, "Mesut Demir: “İnternet Yasası, Türkiye’nin ve sektörün geleceği için önemlidir”," 29 Haziran 2021, https://www.gunestv.com/igf-genel-baskani-mesut-demir-internet-yasasi-t….
• 126Guleryuz and Partners, “New Era in Turkey’s E-Commerce Market: New Obligations for Electronic Commerce Platforms,” CEE Legal Matters, 18 Temmuz 2022, https://ceelegalmatters.com/turkey/20523-new-era-in-turkey-s-e-commerce….
• 127"Dijital Hizmet Vergisi’nde ilk ay hasılatı belli oldu," Sözcü, 16 Mayıs 2020, https://www.sozcu.com.tr/2020/ekonomi/dijital-hizmet-vergisinde-ilk-ay-….
• 128Milliyet, "Kripto para için vergi çalışması," 8 Mayıs 2021, https://www.milliyet.com.tr/ekonomi/kripto-para-icin-vergi-calismasi-65…; Önder Yılmaz, "Kripto para raporu ortaya çıktı! Merkez Bankası: Aman dikkat!," Milliyet, 31 Mayıs 2021, https://www.milliyet.com.tr/galeri/son-dakika-kripto-para-raporu-ortaya….
• 129Rekabet Kurumu, "Google Reklamcılık ve Pazarlama Ltd. Şti., Google International LLC, Google LLC, Google Ireland Limited ve Alphabet Inc. hakkında yürütülen soruşturma sonuçlandı," 14 Şubat 2020, https://www.rekabet.gov.tr/tr/Guncel/google-reklamcilik-ve-pazarlama-lt….
• 130"Google, kesilen ceza sonrası telefonlara lisansı iptal edebilir," Cumhuriyet, 15 Aralık 2019, https://www.cumhuriyet.com.tr/haber/google-kesilen-ceza-sonrasi-telefon….
• 131Sertaç Aktan, "Türkiye Rekabet Kurumu'ndan Google'a 296 milyon TL ceza", Euronews, 14 Nisan 2021, https://tr.euronews.com/2021/04/14/turkiye-rekabet-kurumu-ndan-google-a…; “Turkey fines Google for abusing dominant position,” Reuters, 14 Nisan 2021, https://www.reuters.com/technology/turkey-fines-google-abusing-dominant….
• 132Neşe Karanfil, “Her yaştan ‘YouTuber’ vergi ödeyecek,” Hürriyet, 24 Nisan 2020, https://www.hurriyet.com.tr/ekonomi/her-yastan-youtuber-vergi-odeyecek-….
• 133Mustafa Kemal Çolak, "Evden üretip internetten satana vergi muafiyeti geldi," Dünya, 28 Ocak 2021, https://www.dunya.com/yapi-kredi-ile-e-ticaret/evden-uretip-internetten….
• 134Cumhuriyet, "Sosyal medya fenomenleri ifadeye çağrıldı," 26 Ağustos 2021, https://www.cumhuriyet.com.tr/haber/sosyal-medya-fenomenleri-ifadeye-ca….
• 135Diken, "Sosyal medya gelirine yüzde 15 vergi," 25 Eylül 2021, https://www.diken.com.tr/sosyal-medya-gelirine-yuzde-15-vergi/.
• 136Faruk Doğan, "Fenomenler için yeni dönem: Sosyal medya vergisi yürürlüğe girdi," ShiftDeleteNet, 26 Ekim 2021, https://shiftdelete.net/fenomenler-icin-yeni-donem-sosyal-medya-vergisi….
• 137Selenay Yağcı, "Bakanlıktan sosyal medya reklamlarına düzenleme," Dünya, 7 Mayıs 2021, https://www.dunya.com/ekonomi/bakanliktan-sosyal-medya-reklamlarina-duz….
• 138Oksijen, "Sosyal medya etkileyicisi’ne ilk ceza," 9 Şubat 2022, https://gazeteoksijen.com/ekonomi/sosyal-medya-etkileyicisine-ilk-ceza/.
• 139Gürkan Özturan, "Age restriction for selling products containing rainbow or LGBTI+ symbols: Turkey’s Ministry of Trade," dokuz8NEWS,9 Aralık 2020, https://www.dokuz8haber.net/age-restriction-for-selling-products-contai….
• 140Birgün, "Tüketiciyi koruma bahanesiyle sansür," 11 Mart 2022, https://www.birgun.net/haber/tuketiciyi-koruma-bahanesiyle-sansur-380080.
• 141NIC.TR ".tr Alan Adları Yönetimi," Aralık 2012, https://nic.tr/forms/politikalar.pdf.
• 142Emre Kızılkaya, “Google’s ‘outrageous support to partisan media’ puts Turkey’s fragile communities at risk,” Free Turkey Journalists, 9 Temmuz 2020, https://freeturkeyjournalists.ipi.media/googles-outrageous-support-to-p….
• 143Füsun S. Nebil, “BTK'nın VPN Engelleme Israrı Devam Ediyor,” Turk-Internet, 5 Aralık 2016, https://turk-internet.com/btk-nin-vpn-engelleme-israri-devam-ediyor/.
• 144Hamdi Fırat Büyük, "Turkey Gives Foreign Media Short Deadline to Obtain Licence," 9 Şubat 2022, https://balkaninsight.com/2022/02/09/turkey-gives-foreign-media-short-d….
• 145Arzu Geybullayeva, “Turkey blocks access to two news websites,” Global Voices, 1 Temmuz 2022, https://globalvoices.org/2022/07/01/turkey-blocks-access-to-two-news-we….
• 146“Turkey’s Erdogan says social media a ‘threat to democracy’,” Al Jazeera, 11 Aralık 2022, https://www.aljazeera.com/news/2021/12/11/turkeys-erdogan-says-social-m….
• 147Nic Newman, “Digital News Report 2022 – Turkey,” Reuters Gazetecilik Araştırma Enstitüsü, 2022, https://reutersinstitute.politics.ox.ac.uk/digital-news-report/2022/tur….
• 148“DW launches Turkish YouTube channel,” DW News, 29 Nisan 2019, https://www.dw.com/en/dw-launches-turkish-youtube-channel/av-48533340.
• 149Anonymous source from tech-platform, 16 Haziran 2021.
• 150Nic Newman, “Digital News Report 2021 – Turkey,” Reuters Gazetecilik Araştırma Enstitüsü, 2020, https://reutersinstitute.politics.ox.ac.uk/sites/default/files/2021-06/… .
• 151Birgün, "Üniversite öğrencisi Beyza Buldağ tutuklandı," 7 Şubat 2021, https://www.birgun.net/haber/universite-ogrencisi-beyza-buldag-tutuklan….
• 152"Clubhouse’da Boğaziçi yayını yapanlar gözaltına alındı," Tele1, 3 Şubat 2021, https://tele1.com.tr/clubhouseda-bogazici-yayini-yapanlar-gozaltina-ali….
• 153"Security Directorate General’s directive on censorship of citizen journalism: Audiovisual recording of protests banned," dokuz8NEWS, 30 Nisan 2021, https://www.dokuz8haber.net/security-directorate-generals-directive-on-….
• 154Fevzi Çakır, "Danıştay, emniyetin 'görüntü genelgesi'ne dur dedi!," Habertürk, 11 Kasım 2021, https://www.haberturk.com/danistay-emniyetin-goruntu-genelgesi-ne-dur-d….
• 155NTV, "271 sosyal medya hesabı için yasal işlem başlatıldı," 24 Kasım 2021, https://www.ntv.com.tr/turkiye/271-sosyal-medya-hesabi-icin-yasal-islem….
• 156"Turkish parliament passes associations oversight law that critics say will stifle NGOs," Reuters, 27 Aralık 2020, https://www.reuters.com/article/us-turkey-foundations-law-idUSKBN29106Y.
• 157Adana’da Toplumsal Cinsiyet ve Hak Odaklı Alternatif Medya ve Yurttaş Gazeteciliği Eğitimi’ndeki altı katılımcının ifadeleri, 30 Ekim 2019.
• 158Milliyet, "Nesin Vakfı’nın banka hesapları bloke edildi," 10 Mayıs 2022, https://www.milliyet.com.tr/gundem/nesin-vakfinin-banka-hesaplari-bloke….
• 159“T3 Nedir, Nasıl Çalışır?,” Oy ve Ötesi, 15 Şubat 2019, https://oyveotesi.org/t3-nedir-nasil-calisir/.
• 160"Election Justice Platform has been founded to ensure election safety in Turkey," dokuz8NEWS, 1 Haziran 2018, https://www.dokuz8haber.net/election-justice-platform-has-been-founded-….
• 161Leah Rodriguez and Pia Gralki, “What's the Real Story Behind Those #ChallengeAccepted Photos on Instagram?,” Global Citizen, 31 Temmuz 2020, https://www.globalcitizen.org/en/content/turkish-expert-explains-challe….
• 162Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, 2018, https://global.tbmm.gov.tr/docs/constitution_en.pdf.
• 163Patrick Kingsley, “Erdoğan Says He Will Extend His Sweeping Rule Over Turkey,” New York Times, 21 Mayıs 2017, https://nyti.ms/2rGv2iQ. Ayrıca bkz. Turkey Purge, https://turkeypurge.com/.
• 164World Economic Forum, “Yargı Adaleti Endeksi 2018,” erişim tarihi: Temmuz 2021, http://reports.weforum.org/pdf/gci-2017-2018-scorecard/WEF_GCI_2017_201….
• 165“Why Turkey's terror law is the 'Achilles heel' of the EU-Turkey visa deal,” France 24, 13 Mayıs 2016, http://www.france24.com/en/20160513-why-turkeys-terror-law-achilles-hee….
• 166Ayşegül Usta, “Local court applies to Turkey’s top court to annul article on 'insulting president',” Hurriyet Daily News, 30 Mart 2016, http://www.hurriyetdailynews.com/local-court-applies-to-turkeys-top-cou…; Cem Tecimer, “The Curious Case of Article 299 of the Turkish Penal Code: Insulting the Turkish President,“ Verfassungsblog, 20 Temmuz 2018, https://verfassungsblog.de/the-curious-case-of-article-299-of-the-turki….
• 167TRT News, "Yargıtay'dan 'retweet' kararı," 23 Ağustos 2021, https://www.trthaber.com/haber/gundem/yargitaydan-retweet-karari-603641….
• 168Birgün, "Sosyal medyaya sansür yasası teklifi TBMM'de: Hapis cezası da içeriyor," 27 Mayıs 2022, https://www.birgun.net/haber/sosyal-medyaya-sansur-yasasi-teklifi-tbmm-….
• 169Milli Gazete, "Aile hekimlerine konuşma ve tweet yasağı: Tepki gecikmedi," 30 Hazir 2021, https://www.milligazete.com.tr/haber/7359314/aile-hekimlerine-konusma-v….
• 170"Turkey has just banned the use of cryptocurrencies and Bitcoin is already feeling the strain," Euronews, 16 Nisan 2021, https://www.euronews.com/2021/04/16/turkey-has-just-banned-the-use-of-c…; Ticaret Bakanlığı, @ticaret, "Gümrük muhafaza ekiplerimiz tarafından İzmir'de gerçekleştiren operasyonda kripto para üretiminde kullanılan cihazlar ele geçirildi," 9 Mayıs 2021, https://twitter.com/ticaret/status/1391366756099362820.
• 171Ali Çağlar Tınbek, "Kripto para madenciliği operasyonunda ele geçirilenler sergilendi," DHA, 23 Eylül 2021, https://www.dha.com.tr/istanbul/kripto-para-madenciligi-operasyonunda-e….
• 172Sözcü, "Konya’da kripto para madenciliği operasyonu," 25 Eylül 2021, https://www.sozcu.com.tr/2021/gunun-icinden/konyada-kripto-para-madenci….
• 173Cumhuriyet, "İzmir'de kripto para operasyonu: 2 gözaltı," 5 Ekim 2021, https://www.cumhuriyet.com.tr/turkiye/izmirde-kripto-para-operasyonu-2-….
• 174İleri Haber, "Sosyal medya paylaşımı ‘Erdoğan’a suikast girişimi’ sayıldı," 19 Kasım 2021, https://ilerihaber.org/icerik/sosyal-medya-paylasimi-erdogana-suikast-g….
• 175Medya Gözlem Veritabanı, "Baransel Ağca – “Cumhurbaşkanına Hakaret” davası," 2 Eylül 2021, https://medyagozlemveritabani.org/baransel-agca-cumhurbaskanina-hakaret…; “Turkish authorities launch investigation into journalist who reported on rape and murder allegations against AKP deputy,” Stockholm Center for Freedom, 20 Mayıs 2021, https://stockholmcf.org/turkish-authorities-launch-investigation-into-j….
• 176dokuz8haber, "Fahrettin Altun’la ilgili paylaşımı beğenen yurttaşa 'hakaret' davası," 8 Mayıs 2022, https://www.dokuz8haber.net/fahrettin-altunla-ilgili-paylasimi-begenen-….
• 177Nurcan Gökdemir, "Bir yıl içerisinde 36 bin soruşturma," Birgün, 13 Eylül 2020, https://www.birgun.net/haber/bir-yil-icerisinde-36-bin-sorusturma-315383.
• 178Alican Uludağ, "Mahkemeden Cumhurbaşkanı'na hakaret davasında emsal karar," Cumhuriyet, Mart 2020, http://www.cumhuriyet.com.tr/haber/mahkemeden-cumhurbaskanina-hakaret-d….
• 179“6 arrested in Turkey for ‘insulting Erdogan on social media’ as country goes to polls,” Dawn, 24 Haziran 2018, https://www.dawn.com/news/1415814.
• 180Tuğba Özer, "Avukata 'Cumhurbaşkanı'na hakaretten dava," Cumhuriyet, Şubat 2020, http://www.cumhuriyet.com.tr/haber/avukata-cumhurbaskanina-hakaretten-d….
• 181Ayça Söylemez, "Criminal case against social media user for calling Erdoğan aide a 'swine,'" Bianet, 1 Ekim 2021, https://bianet.org/english/freedom-of-expression/251180-criminal-case-a….
• 182Fahrettin Öztürk, "Canan Kaftancıoğlu sosyal medya paylaşımları nedeniyle ifade verdi,"Sözcü, 18 Ağustos 2021, https://www.sozcu.com.tr/2021/gundem/canan-kaftancioglu-sosyal-medya-pa….
• 183Bianet, "Court of Cassation upholds Kaftancıoğlu's prison sentence with a political ban," 12 Mayıs 2022, https://m.bianet.org/english/politics/261758-court-of-cassation-upholds….
• 184Ali Macit, "İYİ Partili Alp Emeç serbest bırakıldı," 29 Nisan 2022, https://medyascope.tv/2022/04/29/iyi-partili-alp-emec-serbest-birakildi/.
• 185"HDP’s Ömer Faruk Gergerlioğlu stripped of MP status," Bianet, 17 Mart 2021, https://bianet.org/english/politics/240940-hdp-s-omer-faruk-gergerliogl….
• 186Ardıl Batmaz, "'Kürdistan' paylaşımı yapan akademisyen tutuklandı," Gazete Duvar, 6 Kasım 2021, https://www.gazeteduvar.com.tr/kurdistan-paylasimi-yapan-akademisyen-tu….
• 187“Turkish journalist Rojhat Dogru sentenced to life in prison,” CPJ, 10 Ocak 2022, https://cpj.org/2022/01/turkish-journalist-rojhat-dogru-sentenced-to-li….
• 188DW, "Erdoğan’ın koronavirüse yakalanmasıyla ilgili bazı paylaşımlara soruşturma," 6 Şubat 2022, https://www.dw.com/tr/erdoğanın-koronavirüse-yakalanmasıyla-ilgili-bazı….
• 189Duvar, "Üzümcü: '3 yıl önceki tweetimle doların fiyatını yükseltmek'ten ifadeye çağırıldım," 11 Haziran 2021, https://www.gazeteduvar.com.tr/uzumcu-3-yil-onceki-tweetimle-dolarin-fi….
• 190BBC, "Diyanet İşleri Başkanı Erbaş'ın sosyal medya çağrısına CHP'den tepki: 'Senin rehberin Erdoğan değil, Kur'an'," 7 Eylül 2021, https://www.bbc.com/turkce/live/haberler-turkiye-58471168?ns_mchannel=s…ı+Barbaros+Şansal%27a%2C+%27hükümeti+aşağılama%27+suçlamasıyla%2C+3+ay+22+gün+hapis+cezası+verildi%262021-09-07T09%3A40%3A38.660Z&ns_fee=0&pinned_post_locator=urn%3Aasset%3Af70fcd3b-8f46-4be7-99e0-c55d92bd6a4a&pinned_post_asset_id=613733958a9b6e52604cb656&pinned_post_type=share&at_custom1=%5Bpost+type%5D&at_campaign=64&at_medium=custom7&at_custom3=BBC+Turkce&at_custom2=twitter&at_custom4=E86054BE-0FBF-11EC-A633-DF4D16F31EAE.
• 191Witch Queen, @kaziklimaria "evet inanamayacaksınız ama "şifalı" taş satan kişilere hakaret ve iftira attığım ve ticari itibarlarını zedelediğim için şikayet edilmişim. sattıkları taşlara "bok" demişim. TAŞA "bok" dediğim için ifade verdim.,” Twitter, 18 Mart 2022, https://twitter.com/kaziklimaria/status/1504813738284752927?s=20&t=G3-B….
• 192CPJ, "Turkish journalist İbrahim Haskoloğlu arrested over coverage of alleged hacking," 20 Nisan 2022, https://cpj.org/2022/04/turkish-journalist-ibrahim-haskologlu-arrested-….
• 193Duvar, "Sosyal medya fenomeni Pucca'ya 'erkeklere hakaretten' hapis cezası," 22 Ekim 2021, https://www.gazeteduvar.com.tr/sosyal-medya-fenomeni-puccaya-erkeklere-….
• 194SonDakika, "Sosyal medya hesabından dini değerlere hakaret etmişti! Önce hapsi istendi sonra salıverildi!," 28 Nisan 2022, https://www.sondakika.com/haber/haber-sosyal-medya-hesabindan-dini-dege….
• 195Cumhuriyet, "Sosyal medya fenomeni Oğuzhan Uğur savcılığa ifade verdi," 4 Ekim 2021, https://www.cumhuriyet.com.tr/yasam/sosyal-medya-fenomeni-oguzhan-ugur-….
• 196İzGazete, "Soylu:' Sosyal medya üzerinde 3 bin 246 içerik tespit ettik, 172'sine işlem gerçekleştirildi'," 5 Ağustos 2021, https://www.izgazete.net/politika/soylu-sosyal-medya-uzerinde-3-bin-246….
• 197ABC Gazetesi, "RTÜK Üyesi Taşçı: RTÜK’ün son toplantıda kestiği idari para cezasının tutarı 3.3 milyon lira," 13 Ağustos 2021, https://abcgazetesi.com/rtuk-uyesi-tasci-rtukun-son-toplantida-kestigi-….
• 198NTV, "271 sosyal medya hesabı için yasal işlem başlatıldı," 24 Kasım 2021, https://www.ntv.com.tr/turkiye/271-sosyal-medya-hesabi-icin-yasal-islem….
• 199Diken, "‘Muz yeme’ videosu paylaşan sığınmacılar sınırdışı edilecek," 28 Ekim 2021, https://www.diken.com.tr/muz-yeme-videosu-paylasan-siginmacilar-sinirdi….
• 200TRT, "Sosyal medyada "muz yeme" paylaşımı yapan yabancılara soruşturma," 28 Ekim 2021, https://www.trthaber.com/haber/turkiye/sosyal-medyada-muz-yeme-paylasim….
• 201Bianet, "Muz yerken video paylaşan 45 mülteci GGM'ye gönderildi," 12 Kasım 2021, https://bianet.org/bianet/insan-haklari/253268-muz-yeme-videosu-paylasa….
• 202“Turkey deports Syrian student who surrendered after arrest of his mother,” The New Arab, 16 Ağustos 2022, https://english.alaraby.co.uk/news/turkey-deports-syrian-student-follow….
• 203Committee to Protect Journalists, “Exiled Turkish journalist Can Dündar sentenced to 27.5 years in prison,” 23 Aralık 2020, https://cpj.org/2020/12/exiled-turkish-journalist-can-dundar-sentenced-….
• 204Ali Kemal Erdem, "Yurtdışında yaşayan binlerce kişiye Türkiye girişlerinde sosyal medya paylaşımları nedeniyle işlem yapıldığı iddia edildi," Independent Turkey, 5 Ocak 2021, https://www.indyturk.com/node/295631/yurtdışında-yaşayan-binlerce-kişiy….
• 205“Readiness: Turkey,” The Inclusive Internet Index 2021, Erişim tarihi 2021, https://theinclusiveinternet.eiu.com/simulator/countries/TR/readiness/t….
• 206Eskiden Türkiye vatandaşları yurt dışından en fazla iki mobil cihaz getirebiliyordu. “Yurtdışından getirilen cep telefonuna kısıtlama, kitap hariç eşyaya vergi,” Medyascope, 15 Mayıs 2019, https://medyascope.tv/2019/05/15/yurt-disinda-getirilen-cep-telefonuna-….
• 207Gürkan Ozturan, “Turkey’s Disinformation Law Will Strike Further Blow to Media Freedom,” Balkan Insight, 31 Mayıs 2022, https://balkaninsight.com/2022/05/31/turkeys-disinformation-law-will-st….
• 208"İçişleri Bakanlığı’ndan ‘patates hatlara’ çözüm önerileri: Yeni alınan telefon hattı e-Devlet’te aktive edilsin," Sputnik News, 17 Temmuz 2020, https://tr.sputniknews.com/turkiye/202007171042476279-icisleri-bakanlig….
• 209İlay Yılmaz ve ark., “Turkey: Turkey Publishes Regulation On Identity Authentication In The Electronic Communications Sector,” Mondaq, 6 Temmuz 2021, https://www.mondaq.com/turkey/telecoms-mobile-cable-communications/1087….
• 210"Bakan Karaismailoğlu: SIM kartın yerine kullanılacak 'eSIM' hizmetini 2021'de hayata geçiriyoruz," Demirören Haber Ajansı, 22 Aralık 2020, https://www.dha.com.tr/politika/bakan-karaismailoglu-sim-kartin-yerine-….
• 211Önder Yılmaz, "‘Patates hatlar’a Meclis el koydu," Milliyet, 17 Temmuz 2020, https://www.milliyet.com.tr/gundem/patates-hatlara-meclis-el-koydu-6261….
• 212NordVPN, "VPN Yasal Mı? Türkiye’deki VPN Kısıtlamalarının Yasal Dayanağı Nedir?," 24 Ağustos 2020, https://nordvpn.com/tr/blog/vpn-kullanmak-yasal-mi/.
• 213Ruşen Çakır, "Will operations against Gülenists (FETÖ) ever end?," Medyascope, 12 Aralık 2019, https://medyascope.tv/2019/12/12/will-operations-against-gulenists-feto….
• 214Freedom House, “Freedom in the World 2018: Turkey,” 2018, https://freedomhouse.org/country/turkey/freedom-world/2018; Bilge Yesil ve Efe Kerem Sözeri, “Online Surveillance in Turkey: Legislation, Technology and Citizen Involvement,” Surveillance & Society, 9 Ağustos 2017, https://ojs.library.queensu.ca/index.php/surveillance-and-society/artic….
• 215dokuz8NEWS, "Unlimited access to personal information of all citizens in Turkey for Presidential Communications Directorate," 16 Haziran 2021, https://dokuz8haber.net/english/politics/unlimited-access-to-personal-i…,
• 216Ayça Söylemez, "Emniyet kayıtlarında 3 bin 248 kişilik ‘dedikodu’ kaydı," Birgün, 3 Mayıs 2022, https://www.birgun.net/haber/emniyet-kayitlarinda-3-bin-248-kisilik-ded….
• 217Esra Tokat, "Hatice Büşra Çetinkaya’nın katledilmesine ilişkin davada bir sonraki duruşma 25 Ağustos’ta," dokuz8HABER, 30 Haziran 2021, https://dokuz8haber.net/toplumsalcinsiyet/hatice-busra-cetinkayanin-kat….
• 218"EGM: Gerçek dışı algı oluşturmayı hedefleyen içerikler takip ediliyor [Security Directorate General: content that aims to create false perception are being monitored]," CNNTürk, July 2, 2020, https://www.cnnturk.com/turkiye/egm-gercek-disi-algi-olusturmayi-hedefl….
• 219Akşam, "İnternet suçlularına SİBERAY'la 7/24 takip," 23 Ekim 2021, https://www.aksam.com.tr/ekonomi/internet-suclularina-siberayla-724-tak….
• 220İnsan Hakları İzleme Örgütü, “Turkey: Internet Freedom, Rights in Sharp Decline,” 2 Eylül 2014, https://www.hrw.org/news/2014/09/02/turkey-internet-freedom-rights-shar….
• 221Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, 2018, https://global.tbmm.gov.tr/docs/constitution_en.pdf.
• 222Telefon dinlemelerinin tarihi için bkz. Faruk Bildirici, Gizli Kulaklar Ülkesi, İstanbul: İletişim, 1999; Enis Coşkun, Küresel Gözaltı: Elektronik Gizli Dinleme ve Görüntüleme, Ankara: Ümit Yayıncılık, 2000.
• 223Emre Kürşat Kaya, "Safety and Privacy in the Time of Covid-19: Contact Tracing Applications,” EDAM, Haziran 2020, https://edam.org.tr/wp-content/uploads/2020/06/EMRE_Safety-and-Privacy-….
• 224“Turkey among countries affected by advanced Israeli spyware DevilsTongue,” Ahval, 3 Ekim 2021, https://ahvalnews.com/turkey/turkey-among-countries-affected-advanced-i….
• 225Bill Marczak et al., “Hooking Candiru: Another Mercenary Spyware Vendor Comes into Focus,” Citizen Lab, 15 Temmuz 2021, https://citizenlab.ca/2021/07/hooking-candiru-another-mercenary-spyware….
• 226Bill Marczak, John Scott-Railton, Sarah McKune, Bahr Abdul Razzak ve Ron Deibert, “Hide And Seek: Tracking NSO Group’s Pegasus Spyware To Operations In 45 Countries,” Citizen Lab, 18 Eylül 2018, https://citizenlab.ca/2018/09/HIDE-AND-SEEK-TRACKING-NSO-GROUPS-PEGASUS….
• 227Burçak Ünsal, “The Constitutional Court’s decision on internet law,” Hurriyet Daily News, 14 Aralık 2015, http://www.hurriyetdailynews.com/the-constitutional-courts-decision-on-….
• 228Bu bölümle ilgili daha fazla bilgi için bkz. Basın Özgürlüğü Temsilcisi, “Briefing on Proposed Amendments to Law No. 5651,” Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı, Ocak 2014, http://www.osce.org/fom/110823?download=true; Center for Internet and Society, “WILMAP: Turkey,” Stanford Law School, 2013, http://stanford.io/1YcN8EX.
• 229"Turkish law tightening rules on social media comes into effect," Euronews, 1 Ekim 2020, https://www.euronews.com/2020/10/01/turkish-law-tightening-rules-on-soc…; Marc Santora, “Turkey Passes Law Extending Sweeping Powers Over Social Media,” The New York Times, July 29, 2020, https://www.nytimes.com/2020/07/29/world/europe/turkey-social-media-con…; Adem Balta, "TBMM'de 'Dijital Mecralar Komisyonu' kuruluyor ['Digital Platforms Commission' is being founded at the Parliament]," July 16, 2020, https://www.aa.com.tr/tr/politika/tbmmde-dijital-mecralar-komisyonu-kur….
• 230"Grand Censorship Attempt Targeting Social Media in Turkey,” dokuz8NEWS, 10 Nisan 2020, https://www.dokuz8haber.net/grand-censorship-attempt-for-social-media-i….
• 231Ece Güner Toprak, @EceGunerToprak, "1-DİKKAT! Meclis’e gelecek Torba Yasa’da SOSYAL MEDYADA sansürü çok arttıracak hükümler var!," 10 Nisan 2020, https://twitter.com/EceGunerToprak/status/1248570952037867521.
• 232Şahin Kılınç, "SON DAKİKA: Maliye Bakanlığı, Kripto Para Borsalarından Varlık Miktarı Dahil Tüm Kullanıcı Bilgilerini İstedi," Webtekno, 1 Nisan 2021, https://www.webtekno.com/maliye-bakanligi-kripto-para-vergisi-icin-bors….
• 233BtcTurk Pro TR, @btcturkprotr, "Değerli Kullanıcılarımız...," 17 Mayıs 2021, https://twitter.com/btcturkprotr/status/1394331491107225602.
• 234Naz Değirmenci, “Turkey’s First Comprehensive Data Protection Law Comes Into Force,” Inside Privacy, 8 Nisan 2016, https://www.insideprivacy.com/data-security/turkeys-first-comprehensive….
• 235“Turkish watchdog says it fines Facebook $271,000 for data breach,” Reuters, 10 Mayıs 2019, https://www.reuters.com/article/us-turkey-facebook/turkish-watchdog-say….
• 236Kemal Karadağ, "Kişisel Verileri Koruma Kurulundan veri ihlallerine 14 milyon lira ceza," Anadolu Ajansı, 8 Şubat 2020, https://www.aa.com.tr/tr/bilim-teknoloji/kisisel-verileri-koruma-kurulu….
• 237“The long-awaited amendments in Turkish data protection law,” IAPP, 22 Aralık 2021, https://iapp.org/news/a/the-long-awaited-amendments-in-turkish-data-pro….
• 238“Turkish commentator Emre Erciş shot in leg in Istanbul,” CPJ, 12 Ağustos 2021, https://cpj.org/2021/08/turkish-commentator-emre-ercis-shot-in-leg-in-i….
• 239“Turkish journalist Ahmet Atmaca beaten in Gaziantep,” CPJ, 10 Haziran 2021, https://cpj.org/2021/06/turkish-journalist-ahmet-atmaca-beaten-in-gazia….
• 240“Journalist İbrahim Akkuş beaten with pipe in Turkey,” CPJ, 22 Haziran 2021, https://cpj.org/2021/06/journalist-ibrahim-akkus-beaten-with-pipe-in-tu….
• 241“Turkey: Murder of Güngör Arslan must be swiftly and thoroughly investigated,” Article 19, 21 Şubat 2022, https://www.article19.org/resources/turkey-murder-of-gungor-arslan-must….
• 242“The allegation that Aydın Taş, Turkey Director of the Crimea News Agency, was killed,” Gazete Duvar, 9 Ağustos 2021, https://www.gazeteduvar.com.tr/kirim-haber-ajansinin-turkiye-muduru-ayd….
• 243“Turkish journalist Aydın Taş found dead in Ankara,” CPJ, 19 Ağustos 2021, https://cpj.org/2021/08/turkish-journalist-aydin-tas-found-dead-in-anka….
• 244Levent Gültekin, @acikcenk, "25 kişilik bir eşkıya grubunun saldırısına uğradım kanalın önünde, şu anda iyim birazdan programda anlayacağım," 8 Mart 2021, https://twitter.com/acikcenk/status/1368963929376952320.
• 245Levent Gültekin, @acikcenk, "25 kişilik bir eşkıya grubunun saldırısına uğradım kanalın önünde, şu anda iyim birazdan programda anlayacağım," 8 Mart 2021, https://twitter.com/acikcenk/status/1368963929376952320.
• 246Erkan Saka, “Social Media in Turkey as a Space for Political Battles: AKTrolls and other Politically motivated trolling,” Middle East Critique 2018, https://www.academia.edu/36018785/Social_Media_in_Turkey_as_a_Space_for….
• 247Committee to Protect Journalists, “Turkish journalist Orhan Uğuroğlu attacked in Ankara,” 15 Ocak 2021, https://cpj.org/2021/01/turkish-journalist-orhan-uguroglu-attacked-in-a….
• 248"Polis hükümetin eleştirilmesini engelledi," Tele1, 5 Şubat 2021, https://tele1.com.tr/polis-hukumetin-elestirilmesini-engelledi-322358/ .
• 249Renan Akyavaş, "IPI condemns string of physical attacks on Turkish journalists," IPI, 8 Mart 2020, https://freeturkeyjournalists.ipi.media/ipi-condemns-string-of-physical….
• 250Diken, "Bahçeli’nin danışmanından Cem Yılmaz’a tehdit: Seni kurtaran olmayacak," 8 Kasım 2021, https://www.diken.com.tr/bahcelinin-basin-danismanindan-cem-yilmaza-teh….
• 251Birgün, "MHP'li belediyeyi eleştiren esnaf: 25-30 kişi iş yerimi bastı," 11 Nisan 2022, https://www.birgun.net/haber/mhp-li-belediyeyi-elestiren-esnaf-25-30-ki….
• 252Sputnik, "Sosyal medyadan cami manzaralı alkol paylaşımı yapan bir kişinin jandarma ifadesini aldı," 3 Ekim 2021, https://tr.sputniknews.com/20211003/sosyal-medyadan-cami-manzarali-alko….
• 253Hamdi Uçar, "Camiye geleceksin, ezan ile gelmezsen sela ile gelirsin. Dik gelmezsen yatay gelirsin.," Facebook, 3 Ekim 2021, https://www.facebook.com/hamdi.ucar.5686/posts/868425674043896?__cft__[….
• 254Gürkan Özturan, @obefintlig, "Alaattin Çakıcı'nın CHP Genel Başkanı @KilicdarogluK'ya yönelik olarak yayınlamış olduğu tehdit içerikli mesajı, Twitter tarafından topluluk kurallarına aykırılık göstermesi gerekçesiyle yayından kaldırıldı," 20 Kasım 2020, https://twitter.com/obefintlig/status/1329775964017086464.
• 255"Alaattin Çakıcı’ya hareket ettiği iddia edilen yurttaşın polis tarafından evi basıldı, gözaltına alındı! Ve tutuklandı," Jurnal, 28 Kasım 2020, https://jurnaltr.com/alaattin-cakiciya-hareket-ettigi-iddia-edilen-yurt….
• 256Mapping Media Freedom, “Turkish journalists targeted in sexist attack online,” 3 Mayıs 2022, https://www.mapmf.org/alert/24842.
• 257“Turkey’s Far Right Has Already Won,” Foreign Policy, July 12, 2022, https://foreignpolicy.com/2022/07/12/turkeys-far-right-has-already-won/.
• 258"Soylu paylaşımlarına Twitter'dan 'nefret söylemi' uyarısı gelmesinin ardından takipçilerini Telegram'a çağırdı," Cumhuriyet, 2 Şubat 2021, https://www.cumhuriyet.com.tr/haber/soylu-paylasimlarina-twitterdan-nef….
• 259Sözcü, "Erdoğan’dan dijital faşizm çıkışı," 26 Kasım 2020, https://www.sozcu.com.tr/2020/gundem/erdogandan-dijital-fasizm-cikisi-6….
• 260Birgün, "Boğaziçi Üniversitesi'nin önündeki Kabe fotoğrafına soruşturma: 2 öğrenci tutuklandı," 30 Ocak 2021, https://www.birgun.net/haber/bogazici-universitesi-nin-onundeki-kabe-fo….
• 261EnSonHaber, "Türkiye’deki kullanıcıların yüzde 68'i internet dolandırıcılarıyla karşılaştı," 26 Temmuz 2021, https://www.ensonhaber.com/teknoloji/turkiyedeki-kullanicilarin-yuzde-6….
• 262Milliyet, "İstanbul Başsavcısı açıkladı! “İnternet dolandırıcılığı pandemide yüzde 70 arttı”," 1 Eylül 2021, https://www.milliyet.com.tr/gundem/istanbul-bassavcisi-acikladi-interne….
• 263Diken, "e-Devlet çöktü," 27 Ekim 2021, https://www.diken.com.tr/e-devlet-coktu/.
• 264İnternet Haber, "FETÖ'nün '10 bin şüphelinin soruşturma bilgilerini sızdırdığı' delillerle ortaya çıktı," 27 Kasım 2021, https://www.internethaber.com/fetonun-10-bin-suphelinin-sorusturma-bilg….
• 265CPJ, "Turkish journalist İbrahim Haskoloğlu arrested over coverage of alleged hacking," 20 Nisan 2022, https://cpj.org/2022/04/turkish-journalist-ibrahim-haskologlu-arrested-….
• 266Merve Kara-Kaşka, "e-Devlet hacklendi mi, kullanıcılar ne yapabilir?," BBC, 13 Nisan 2022, https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-61092392.
• 267Evrensel, "Gazeteci Kenan Kırkaya: Akit hedef gösterdikten sonra dava açıldı," 23 Ocak 2020, https://www.evrensel.net/haber/395916/gazeteci-kenan-kirkaya-akit-hedef….
• 268Füsun Sarp Nebil, "BTK asıl şimdi bakmalı: Murat Ağırel ve Batuhan Çolak'ın telefonlarına nasıl sızıldı?," T24, 24 Şubat 2020, https://t24.com.tr/yazarlar/fusun-sarp-nebil/btk-asil-simdi-bakmali-mur….
• 269Barış Yarkadaş, @barisyarkadas, “.@halktvcomtr 'nin başarılı programcısı @AysenurArslantv de Twitter hesabına ulaşamıyor,” 3 Mart 2020, https://twitter.com/barisyarkadas/status/1234825168050180096.
• 270"Murat Ağırel ve Batuhan Çolak'ın hesapları şüpheli bir şekilde ele geçirildi," Cumhuriyet, 23 Şubat 2020, https://www.cumhuriyet.com.tr/haber/murat-agirel-ve-batuhan-colakin-hes….
• 271Sözcü, "Kargo şirketinden ‘Rana Batı’ açıklaması," 24 Ağustos 2020, https://www.sozcu.com.tr/2020/gundem/kargo-sirketinden-rana-bati-acikla….
• 272"Kamuoyu Duyurusu (Veri İhlali Bildirimi) – Yemek Sepeti Elektronik İletişim Perakende Gıda Lojistik AŞ," KVKK, 29 Mart 2021, https://www.kvkk.gov.tr/Icerik/6936/Kamuoyu-Duyurusu-Veri-Ihlali-Bildir….
• 273Beyazıt Kartal, "BTK ve KVKK, Yemeksepeti'ne En Üst Sınırdan Ceza Kesecek," WebTekno, 12 Nisan 2021, https://www.webtekno.com/btk-kvkk-yemeksepeti-en-ust-sinir-ceza-h108622….
• 274Müslüm Evci, "AKP’li belediyeye siber saldırı şoku: 1 milyona kişinin bilgileri çalındı," Sözcü, 10 Mayıs 2021, https://www.sozcu.com.tr/2021/teknoloji/akpli-belediyeye-siber-saldiri-….