Najważniejsze ustalenia

• Wostatnich latach rząd w Pekinie zwiększył wysiłki, żeby wywierać wpływ na polskie media: W analizowanym w raporcie okresie (2019-21) starania Pekinu o wywieranie wpływu na media w Polsce wzrosły. Chińscy dyplomaci i polski oddział China Radio International (CRI) podejmowali próby kształtowania narracji medialnych na tematy takie jak protesty w Hongkongu w 2019 r. czy pandemia COVID-19.
• Wysiłki Chin mają ograniczony wpływ na opinię publiczną: Zazwyczaj chiński państwowy przekaz propagandowy był mało wyrafinowany lub słabo dostosowany do polskich odbiorców. W jednym z sondaży 34 proc. badanych w Polsce stwierdziło, że w latach 2019-2021 pogorszyła się ich opinia o Chinach. W innym badaniu mniej niż jedna piąta ankietowanych wyraziła zaufanie do chińskiego przywódcy Xi Jinpinga. Wiele polskich redakcji w relacjach o Chinach korzystało głównie z wiadomości międzynarodowych, a niektóre przygotowywały także własne opracowania, krytyczne wobec chińskiego rządu, posiłkując się relacjami korespondentów w Chinach (zobacz Wpływ i opinia publiczna).
• Pekin współpracuje z mediami publicznymi: CRI Polska jest głównym kanałem rozpowszechniania treści odzwierciedlających punkt widzenia Pekinu w języku polskim, zwłaszcza w mediach społecznościowych. Te treści docierały jednak do stosunkowo niewielkiej grupy odbiorców. Polskie publiczne podmioty medialne, jak Polska Agencja Prasowa (PAP) i Telewizja Polska (TVP), które pod rządami PiS w Polsce po 2015 r. zostały bardziej upolitycznione, podpisały umowy o wymianie treści z chińskimi grupami medialnymi, częściowo rozpowszechniając oficjalny przekaz Pekinu. Jednocześnie tego typu publikacje nie zawsze oznaczano w sposób zrozumiały dla odbiorców (zobacz Propaganda).
• Pekin współpracuje również z mediami prywatnymi: W sektorze mediów prywatnych, grupy medialne z różnych stron politycznego spektrum zwiększyły współpracę z chińską ambasadą. Dotyczy to mediów od konserwatywnego dziennika głównego nurtu Rzeczpospolita po skrajnie lewicową Trybunę. Ambasada w Warszawie ma też związki z różnego rodzaju "nowymi mediami", w tym z influencerami (zobacz Propaganda).
• Treści dezinformacyjne wydają się uogólnione, a nie ukierunkowane: Brak dowodów na znaczące kampanie dezinformacyjne skierowane do polskich odbiorców. Przychylne chińskim mediom państwowym i dyplomatom komentarze w mediach społecznościowych w wielu przypadkach noszą jednak znamiona nieautentycznych i sztucznie zwielokrotnionych. Chińscy urzędnicy wykorzystywali swoją obecność w internecie do promowania teorii spiskowych łączących pochodzenie COVID-19 ze Stanami Zjednoczonymi (zobacz Kampanie dezinformacyjne).
• Pekin ma silny wpływ na media chińskiej diaspory: Społeczność chińskich emigrantów w Polsce jest niewielka, prawdopodobnie liczy mniej niż 8000 osób. Nie wydaje się, aby w Polsce istniały znaczące niezależne media chińskojęzyczne. Większość chińskojęzycznych czytelników prawdopodobnie korzysta z mediów ogólnoeuropejskich lub lokalnych kont w mediach społecznościowych, które mają powiązania z chińskim aparatem partyjno-państwowym.
• Krajowa presja polityczna na media jest zagrożeniem dla odporności polskich mediów: Odporność polskich mediów na jawne lub niejawne naciski Komunistycznej Partii Chin (KPCh) zależy m.in. od kondycji społeczeństwa obywatelskiego, profesjonalizmu mediów i respektowania demokratycznych ram prawnych. Rola ekspertów jest również ważna w rozpowszechnianiu wiedzy o tego typu praktykach. Komunistyczne doświadczenia Polski skutkują także sceptycyzmem opinii publicznej wobec propagandy KPCh. Zwiększa to odporność kraju na próby wywierania wpływu przez zagraniczne media, w tym z Chin czy Rosji. Odporność tę niemniej jednak osłabiają: polityczna polaryzacja, próby instrumentalizowania prawa w celu kontroli mediów, a także rosnąca presja ze strony obecnego rządu (zob. Odporność i odpowiedź na wpływy medialne Pekinu).

Tło

W rankingu Freedom in the World 2022, najnowszej edycji dorocznego raportu Freedom House o prawach politycznych i swobodach obywatelskich, Polska ma kategorię „wolna”. 1

Jednak od kiedy pod koniec 2015 roku władzę przejęła populistyczna, społecznie konserwatywna partia PiS, standardy praworządności maleją, a wpływ władz na media i inne instytucje publiczne rośnie. Grozi to cofnięciem części demokratycznych osiągnięć Polski od czasu jej wyjścia spod rządów komunistycznych w 1989 roku.

Stosunki dyplomatyczne między Polską a Chinami zostały nawiązane 7 października 1949 roku.2 Oba kraje podniosły swoje relacje do rangi strategicznego wszechstronnego partnerstwa podczas wizyty przywódcy Chin i sekretarza generalnego KPCh Xi Jinpinga w 2016 roku.3 Polska jest członkiem kierowanego przez Chiny Azjatyckiego Banku Inwestycji Infrastrukturalnych (AIIB),4 Inicjatywy Pasa i Szlaku (BRI) oraz Cyfrowego Jedwabnego Szlaku (DSR).5 W latach 2019-2021 chińskie firmy wydały 920 mln USD na projekty inwestycyjne i budowlane w Polsce, w tym wygrały kilka dużych przetargów na budowę dróg i kolei.6 Handel dwustronny osiągnął wartość prawie 30 mld USD, a Chiny stały się drugim co do wielkości źródłem importu Polski w 2020 roku.7 Jednak znaczna część tego wzrostu pochodziła ze zwiększonego przeładunku towarów na rynki państw trzecich, krytykowano też duży deficyt handlowy Polski z Chinami (22,4 mld USD) jako dowód zależności gospodarczej.8 Pomimo braku mierzalnych efektów współpracy Polska dalej należy jednak do tzw. formatu 16+1 na rzecz kooperacji Chin z Europą Środkowo-Wschodnią. 9

Jednocześnie polskie władze starają się dywersyfikować relacje. Przedstawicielstwo RP w Tajpej (Tajwan) powstało w 1992 r., a w 2018 r. polski rząd podpisał umowy o współpracy gospodarczej, edukacyjnej i naukowej z tajwańskimi odpowiednikami.10 Warszawa również szybko, bo już we wrześniu 2019 r., podpisała memorandum o porozumieniu ze Stanami Zjednoczonymi w sprawie inicjatywy "Clean Network", aby przeciwdziałać domniemanym zagrożeniom bezpieczeństwa ze strony dostawców telekomunikacyjnych wysokiego ryzyka, takich jak Huawei, w budowie krajowych sieci internetowych piątej generacji (5G).11 Huawei to firma technologiczna z siedzibą w ChRL o bliskich powiązaniach z KPCh, zaangażowana w tworzenie systemów cenzury i nadzoru w Chinach i za granicą. Sprawa pracownika Huawei, który w 2019 r. został aresztowany w Polsce pod zarzutem szpiegostwa, dodatkowo pogorszyła stosunki dwustronne.12 Chociaż w analizowanym w niniejszym raporcie okresie Polska nie wykluczyła formalnie Huawei ze swojej infrastruktury telekomunikacyjnej, wydaje się wciąż prawdopodobne, że zrobi to w przyszłości. Pomimo rosnących napięć politycznych, zarówno opinia publiczna, jak i polskie władze nadal zdają się być jednak pragmatycznie zainteresowane pogłębieniem współpracy gospodarczej z Chinami.13

Prezydent Andrzej Duda jako jedna z 11 głów państw reprezentował Polskę na szczycie formatu 16+1 w lutym 2021 r.; sześć państw wysłało na to spotkanie jedynie ministrów spraw zagranicznych, co zostało powszechnie uznane za afront wobec Pekinu.14 Duda trafił także na pierwsze strony gazet jako jedyna wybrana w demokratycznych wyborach głowa państwa członkowskiego Unii Europejskiej (UE), która uczestniczyła w ceremonii otwarcia Zimowych Igrzysk Olimpijskich w Pekinie w lutym 2022 roku. Podczas spotkania z Dudą Xi określił stosunki z Polską jako "prawdziwą, ufną i szczerą przyjaźń", obiecując zwiększyć import z Polski i chińskie inwestycje w polską infrastrukturę logistyczną.15

Liczba Chińczyków żyjących w Polsce jest niewielka; w styczniu 2021 r. polski Urząd ds. Cudzoziemców odnotował 7 100 obywateli Chin posiadających zezwolenia na pobyt w Polsce.16 Do wybuchu pandemii COVID-19 w 2020 r. w Polsce studiowała również stosunkowo niewielka liczba chińskich i tajwańskich studentów (ok. 1000 osób z każdej grupy).17

 

Ślad medialny Pekinu

Propaganda i promocja preferowanych narracji

Kluczowe narracje

Od początku 2020 roku chińskie media państwowe coraz silniej angażowały się w kształtowanie debaty publicznej o pochodzeniu pandemii COVID-19 i działaniach chińskiego rządu w zakresie zdrowia publicznego. Analiza mediów przeprowadzona w pierwszej połowie 2020 r. wykazała, że polscy odbiorcy na wczesnym etapie pandemii byli co do zasady otwarci na narrację Pekinu w tym wymiarze. Urzędnicy państwowi i eksperci ds. zdrowia publicznego chwalili skuteczność lockdownów w Chinach i pozytywnie oceniali darowizny oraz sprzedaż sprzętu sanitarnego z ChRL.18 Początkowo komunikaty KPCh skupiły się na przeniesieniu winy za złe zarządzanie wybuchem epidemii COVID-19 z rządu chińskiego na Stany Zjednoczone. Później Pekin próbował wykorzystać pandemię jako okazję do dalszego dyskredytowania Waszyngtonu i podkreślenia domniemanego zmierzchu USA jako światowego mocarstwa, jednocześnie przedstawiając Chiny jako odpowiedzialnego partnera na arenie międzynarodowej.19

Analiza treści komentarzy CRI Polska dotyczących COVID-19 i Chin przeprowadzona przez grupę badawczą MapInfluenCE w 2022 r. wykazała, że większość badanych tekstów wspominała o zbliżającym się upadku Stanów Zjednoczonych i ich "zimnowojennej mentalności”. Około jedna trzecia twierdziła, że Chiny niesprawiedliwie piętnuje się lub że są ofiarą fałszywych wiadomości. 10 proc. analizowanych komentarzy odnosiło się do obalonej teorii spiskowej łączącej pochodzenie COVID-19 z laboratorium biologicznym wojska amerykańskiego w Fort Detrick. Jeśli chodzi o bardziej pozytywne tematy, znaczna część komentarzy wspominała o dobrych praktykach Chin w reagowaniu na pandemię (35 proc.), ich wkładzie we współpracę międzynarodową (41 proc.) i pomocy dla krajów rozwijających się (23 proc.).20

Narracje chińskich mediów państwowych o COVID-19 były przykładem udoskonalenia długoterminowej strategii propagandowej KPCh, aby "dobrze opowiedzieć historię Chin" i aktywnie kształtować globalną debatę. Prodemokratyczne protesty w Hongkongu w 2019 r. spowodowały wcześniejszy zwrot w kierunku bardziej agresywnej globalnej strategii medialnej. Lokalni analitycy mediów zauważyli znaczącą ewolucję w taktyce chińskich mediów państwowych w całej Europie Środkowo-Wschodniej w odpowiedzi na protesty w Hongkongu.21 Ówczesny ambasador Chin w Polsce Liu Guangyuan zaczął wtedy częściej publikować komentarze w lewicowym dzienniku Trybuna i konserwatywnej Rzeczpospolitej. Artykuły chińskiego ambasadora - najpierw na temat Hongkongu, a później także na inne tematy - zaczęły pojawiać się również w poczytnym internetowym portalu informacyjnym Onet.22

Podobnie jak w innych krajach, chińskie media państwowe silnie promowały narracje o potencjalnych korzyściach płynących z dwustronnej i wielostronnej współpracy gospodarczej jako drogi do rozwoju relacji o charakterze "win-win", szczególnie w ramach formatu 16+1 i BRI. Chińscy dyplomaci i media państwowe starały się dostosować ten przekaz do potrzeb lokalnych odbiorców, wielokrotnie podkreślając rzekome synergie między 14. planem pięcioletnim Chin na lata 2021-25 a planem odbudowy Polski po pandemii, tzw. Polskim Ładem. Przekaz ten został jednak przyjęty sceptycznie.23 Po objęciu stanowiska we wrześniu 2021 r. nowy ambasador Chin w Polsce Sun Linjiang podkreślił te motywy w swoim pierwszym opublikowanym w Polsce artykule.24

W relacjach chińskich mediów państwowych w Polsce wystąpiła jednak znacząca luka tematyczna. Koncern Huawei i potencjalne zagrożenia dla bezpieczeństwa infrastruktury telekomunikacyjnej, w tym sieci 5G, dominowały nagłówki gazet w Polsce w 2019 roku, zwłaszcza po głośnych aresztowaniach chińskiego pracownika Huawei Polska i starszego polskiego eksperta ds. cyberbezpieczeństwa pod zarzutem szpiegostwa. Choć chińscy dyplomaci i media państwowe opublikowały różne treści sprzeciwiające się wykluczeniu chińskich firm z rozwoju 5G,25 milczały na temat aresztowań. Lokalni i międzynarodowi dziennikarze porównywali aresztowania Huawei w Polsce z głośną sprawą Meng Wanzhou, dyrektorki finansowej Huawei, której zatrzymanie w 2018 roku w Kanadzie spowodowało poważne napięcia dyplomatyczne między Ottawą a Pekinem.26 Gdy trzy lata później zapytano rzecznika chińskiego MSZ o sprawę szpiegostwa, ten zbagatelizował wszelkie powiązania między tymi dwoma sprawami.27 W należącym do KPCh anglojęzycznym tabloidzie Global Times pojawiły się pojedyncze krytyczne komentarze,28 jednak lokalne chińskie media, takie jak CRI Polska, nie odniosły się do tego skandalu.

Główne kanały rozpowszechniania treści

• CRI Polska: CRI otworzyło biuro w Warszawie w 2006 r. i oficjalnie utrzymuje w nim dwóch dziennikarzy.29 CRI Polska jest jedynym chińskim państwowym podmiotem medialnym, który regularnie tworzy treści w języku polskim. Informacje z oficjalnej agencji prasowej Xinhua są również tłumaczone i przedrukowywane przez publiczne i prywatne grupy medialne w Polsce. CRI rozpoczęła nadawanie w języku polskim w 1968 r. i nadal nadaje przez godzinę dziennie na falach krótkich (6020 kHz i 7305 kHz).30 Stacja ta promuje jednak treści informacyjne w minimalnym zakresie.31 Bardziej znaczącym kanałem rozpowszechniania treści jest polska strona internetowa CRI, która została uruchomiona w 2003 r. i zawiera artykuły, komentarze, wideo i audio.32 W 2014 r. CRI Polska założyło także profil na Facebooku, oznaczony kategorią „media państwowe (Chiny)".33

CRI Polska prowadzi intensywną działalność w mediach społecznościowych. Regularnie pojawiają się tam treści bagatelizujące łamanie praw człowieka w Chinach,34 mające na celu promowanie nastrojów antyzachodnich i antyamerykańskich. Takie powtarzające się narracje przeplatają się z łagodniejszymi, pozytywnymi historiami dotyczącymi Chin i innych krajów. CRI Polska publikuje wiele wpisów dziennie na Facebooku i w lutym 2022 roku miała ponad 320 000 obserwujących.35 To wzrost o 25 proc. od września 2021 roku, kiedy konto @redakcjapolska miało niespełna ćwierć miliona obserwujących. Ten szybki przyrost, w połączeniu z niskimi wskaźnikami zaangażowania w poszczególne posty, budzi podejrzenia co do autentyczności kont obserwujących konto CRI Polska.36

Podobnie polska strona CRI promuje oficjalną perspektywę rządu w Pekinie na takie tematy jak Xinjiang,37 Igrzyska Olimpijskie w Pekinie38 czy COVID-19.39 Niektóre artykuły można określić jako relatywnie obiektywne, jednak inne, szczególnie te w większości anonimowe, umieszczone w sekcji Komentarze, powielają bardziej wprowadzające w błąd narracje, w tym fałszywą historię, że COVID-19 pochodzi z Fortu Detrick,40 lub tezę z lutego 2022 roku, że Stany Zjednoczone były głównym inicjatorem wojny w Ukrainie.41 Strona publikuje również krótkie materiały wideo w języku polskim, pokazujące przyjazne spojrzenie na Chiny. W niektórych filmach występuje młoda, mówiąca płynnie po polsku prezenterka, której wizerunek ma zmiękczać przekaz.42 Analiza medialna treści CRI Polska na temat COVID-19 i Chin wykazała, że komentarze tego medium często wybiórczo cytują rosyjskie lub inne zagraniczne media, aby wzmocnić własne tezy i oparty na nich przekaz. Ta sama analiza wykazała, że średnia miesięczna liczba wizyt na polskiej stronie internetowej CRI wynosiła mniej niż 50 000, a ponad 45% ruchu na stronie pochodziło ze strony internetowej CRI w języku esperanto, co sugeruje nieautentyczną aktywność.43

• Komunikacja dyplomatyczna w druku, online i mediach społecznościowych: Liu Guangyuan, ówczesny ambasador Chin w Polsce, w marcu 2020 roku dołączył do Twittera i niemal natychmiast zaangażował się w publiczną debatę z ambasador Stanów Zjednoczonych w Polsce Georgette Mosbacher. Obie strony oskarżały się o upolitycznianie pandemii i szerzenie dezinformacji. W wywiadzie dla Global Times Liu powiedział, że w bitwach informacyjnych z amerykańskimi dyplomatami "nie strzelamy pierwsi, ale musimy oddać ostatni strzał. Nie będziemy się wstrzymywać, dopóki nie odniesiemy całkowitego zwycięstwa".44 Wymiana zdań Liu i Mosbacher została odnotowana przez analityków mediów, ale nie miała większego wpływu na polską opinię publiczną.45

Ambasada Chin odegrała znaczącą rolę w rozpowszechnianiu chińskich państwowych narracji propagandowych dotyczących pandemii. Na przykład w lutym 2020 roku ambasada zorganizowała briefing prasowy na temat COVID-19,46 a następnie wysłała polskim dziennikarzom 30-stronicowy dokument zatytułowany "Facts Refuting American Myths about the Coronavirus and China."47

W analizowanym okresie ambasada Chin zwiększyła swoje zaangażowanie w mediach tradycyjnych i internetowych. 70. rocznica nawiązania chińsko-polskich stosunków dyplomatycznych była w 2019 r. okazją do medialnego blitzu, który obejmował specjalną wkładkę reklamową w niszowym anglojęzycznym magazynie Polish Market.48 Natomiast wkładka reklamowa opublikowana w drukowanym wydaniu dziennika Rzeczpospolita w grudniu 2018 r. wywołała pewne negatywne reakcje ze strony czytelników, którzy postrzegali ją jako jawny przykład propagandy. Od tego czasu zespół Freedom House nie był w stanie znaleźć dowodów na to, że jakiekolwiek media głównego nurtu publikują wstawki z chińskich mediów państwowych.49 Ambasador Liu podczas swojego urzędowania w latach 2018-21 pisał na różne tematy, od działań państwa chińskiego w Hongkongu po 5G i BRI. Liu opublikował co najmniej 27 podpisanych swoim imieniem i nazwiskiem artykułów w polskich mediach, a w latach 2019-2021 udzielił co najmniej ośmiu wywiadów.50 Jego następca, Sun Linjiang, był do tej pory mniej obecny w mediach. Ambasador Sun po objęciu urzędu we wrześniu 2021 r. nie założył konta na Twitterze i opublikował jedynie kilka podpisanych swoim imieniem i nazwiskiem artykułów w Trybunie i Onecie (stan na czas opracowywania raportu przez Freedom House).51

Ambasada Chin w Warszawie zdaje się mieć bliskie związki z lewicowym dziennikiem Trybuna, który regularnie publikuje komentarze autorstwa chińskich dyplomatów oraz dziesiątki przetłumaczonych artykułów z CRI i Xinhua.52 Influencer prowadzący blog Chiny to Lubię, który we wrześniu 2021 r. miał ponad 17 500 obserwujących na Facebooku,53 często publikował wywiady z chińskimi dyplomatami i relacjonował wydarzenia w ambasadzie ChRL.54 Oprócz treści CRI Polska z udziałem polskojęzycznej chińskiej prezenterki Oliwii, ambasada Chin bez wątpienia wykorzystuje media internetowe i społecznościowe (lub "nowe media", w chińskiej terminologii) do rozpowszechniania treści przyjaznych Pekinowi.55

• Partnerstwa z polskimi mediami publicznymi: Chińskie państwowe podmioty medialne podpisały umowy o współpracy z publicznymi mediami w Polsce. W 2017 r. PAP i Xinhua podpisały umowę o dzieleniu się treściami.56 PAP niekiedy publikuje treści oznaczone jako "Xinhua Silk Road", które wyróżnia obecna w nich retoryka KPCh.57 Również w 2017 r., ustanowionym rokiem współpracy medialnej między Chinami a Europą Środkowo-Wschodnią, państwowa telewizja TVP podpisała umowę o współpracy z Radiem i Telewizją Chengdu. Umowa ta obejmowała współprodukcję filmu dokumentalnego o Nowym Jedwabnym Szlaku, koncentrującego się na połączeniach między partnerskimi miastami Łodzi i Chengdu.58 Członek zarządu TVP powiedział, że projekt jest skierowany głównie do chińskich widzów i podkreślił, że Polska stanowi udany przykład rozwoju połączeń tranzytowych między Chinami a Europą Zachodnią - strategicznego priorytetu BRI.59
• Przyjęcie narracji chińskich mediów państwowych przez liderów opinii w Polsce: Niektórzy polscy dziennikarze, politycy i naukowcy znani ze stosunkowo przyjaznego nastawienia do Pekinu powtarzali retorykę KPCh i czasami byli cytowani w chińskich mediach państwowych. Stwarzało to pozory polskiego poparcia dla stanowisk chińskiego rządu.60 Redaktor naczelny Rzeczpospolitej otwarcie wyrażał swoją pozytywną opinię o przywódcach KPCh, nazywając Xi Jinpinga "wielkim reformatorem”,61 a gazeta publikowała przyjazne wywiady z chińskimi dyplomatami.62 W 2018 r. Rzeczpospolita została skrytykowana za szerzenie chińskiej państwowej propagandy poprzez opublikowanie jednorazowej wkładki reklamowej. Natomiast ten dziennik publikował też artykuły, które Pekin postrzegałby jako mu niekorzystne, w tym wywiad z tajwańskim ministrem spraw zagranicznych Josephem Wu.63

Przed 2020 r. dziennikarze z Polski regularnie uczestniczyli w wyjazdach do Chin, w tym organizowanych w ramach formatu 16+1, które były sponsorowane przez państwo chińskie lub firmę Huawei.64 Ogólnie rzecz biorąc, te i inne wyjazdy przedstawicieli polskiego społeczeństwa obywatelskiego nie zaowocowały istotnym wzrostem pozytywnego przekazu o Chinach w Polsce. Jednak po wizycie w Xinjiangu w pierwszej połowie 2019 r., członek organizacji Dom Polski został zacytowany w anglojęzycznym artykule Xinhua pod tytułem „Foreign Scholars Impressed by Stability, Prosperity in Xinjiang” („Zagraniczni naukowcy pod wrażeniem stabilności, dobrobytu w Xinjiangu”).65

Wśród polityków, lewicowy działacz i szef Chińsko-Polskiej Grupy Parlamentarnej Andrzej Szejna często chwalił rządy KPCh. Szejna był również głośnym przeciwnikiem wykluczenia Huawei z polskiego rynku i "rozpoczęcia wojny handlowej z Chinami”.66 W wywiadach dla CRI Polska mówił, że chińska polityka jest "skoncentrowana na człowieku" i jest "dobrą propozycją dla Polski i Europy."67 Był krytykowany przez polskie media za szerzenie chińskiej propagandy.68

• Chińskie powiązania państwowe z polskim rynkiem wydawniczym: Od 2012 roku Grupa Wydawnicza Marszałek (MPG), która jest największym wydawcą książek o tematyce chińskiej w Polsce, jest własnością chińskiej państwowej firmy Anhui Publishing Group.69 Jej katalog obejmuje wyłącznie zagadnienia zatwierdzone przez chińskich cenzorów państwowych, w tym tłumaczenia książek Xi Jinpinga.70 Ze względu na to, że inne źródła tłumaczeń tekstów chińskich na język polski są ograniczone, a także charakter własności i linię wydawniczą, MPG jest istotnym kanałem rozpowszechniania narracji przychylnej KPCh, choć publikuje też bardziej krytyczne teksty na temat chińskiej polityki, ekonomii i historii, tłumaczone z innych języków.

Chińskie media państwowe mają też kilka innych możliwości oddziaływania w Polsce, ale ich zasięg i wpływ wydają się bardziej ograniczone. Chińska Centralna Telewizja (CCTV) jest dostępna po chińsku w wolnym dostępie (free-to-air), a anglojęzyczną China Global Television Network (CGTN) można odbierać przez telewizję satelitarną. Oprócz dwóch dziennikarzy pracujących dla CRI Polska, według deklaracji polskiego MSZ w Polsce pracuje pięciu korespondentów chińskich mediów państwowych.71 Poza działaniami ambasady skierowanymi do zaprzyjaźnionych mediów i liderów opinii, niektórzy polscy dziennikarze zgłaszali, że są zachęcani przez Huawei do pisania przychylnych artykułów zarówno w mediach publicznych, jak i prywatnych.72 Ekspertka think tanku zajmująca się relacjami chińsko-polskimi powiedziała, że kiedy w czerwcu 2021 r. dla China Daily miała skomentować obchody stulecia KPCh, zadano jej naprowadzające pytania.73

Kampanie dezinformacyjne

Nie ustalono, aby w analizowanym w raporcie okresie na polskich odbiorców ukierunkowano skoordynowane chińskie kampanie dezinformacyjne. W niniejszym raporcie dezinformacja jest rozumiana jako celowe rozpowszechnianie fałszywych lub wprowadzających w błąd treści, szczególnie poprzez nieautentyczne działania - na przykład poprzez fałszywe konta - na globalnych platformach mediów społecznościowych. Badacze przedstawiali anegdotyczne dowody na wzrost liczby obserwujących i aktywność nieautentycznych obserwujących konta chińskich mediów państwowych. Nie przeprowadzono jednak szczegółowej analizy mediów społecznościowych pod tym kątem ani pogłębionych badań mierzących taką aktywność w Polsce. Niemniej jednak CRI Polska wielokrotnie było podejrzewane o nieprzejrzyste działania. Na przykład, polskojęzyczny film o Xinjiangu promowany na stronie CRI Polska na Facebooku we wrześniu 2021 r. sprowokował stosunkowo dużo reakcji (126 polubień w ciągu trzech dni od zamieszczenia), ale wiele kont, które weszły w interakcję z postem, wydawało się fałszywe.74

Cenzura i zastraszanie

W analizowanym w raporcie okresie nie odnotowano przypadków, by ambasada Chin w Warszawie lub inne podmioty powiązane z państwem chińskim próbowały cenzurować dziennikarzy w Polsce. Jednak główny korespondent Polskiego Radia w Pekinie, Tomasz Sajewicz, opisał przypadkii utrudniania mu pracy podczas zbierania i przekazywania informacji o wydarzeniach w Chinach.75

We wrześniu 2019 r. kontrowersyjny prawicowy kanał na YouTube Idź pod Prąd zorganizował w Warszawie pokojowy protest, który miał na celu zwiększenie świadomości o cenzurze informacji o masakrze na placu Tiananmen w 1989 roku przez KPCh. Manifestacja została zakłócona przez kontrprotestujących, którzy według doniesień mogli być pracownikami ambasady.76

Niezależna dziennikarka związana z tym kanałem twierdziła także, że podczas wizyty Xi Jinpinga w 2016 r. w Polsce zakazano jej udziału w konferencji prasowej w chińskiej ambasadzie, ponieważ wcześniej pisała artykuły krytyczne wobec KPCh.77 Poza tym incydentem, dziennikarze w Polsce nie informowali o przypadkach takich zachowań przez chińskie podmioty powiązane z państwem. Polscy dziennikarze pisali na różne tematy w sposób sprzeczny z oficjalnymi narracjami chińskich mediów państwowych, w tym o niszczeniu środowiska w Chinach, pracy przymusowej i naruszeniach praw człowieka w Xinjiangu oraz obawach dotyczących bezpieczeństwa narodowego, m.in. związanych z obecnością firmy Huawei w Polsce. Jak wspomniano powyżej, chińska ambasada w lakoniczny sposób odnosiła się do niektórych kontrowersyjnych wydarzeń, takich jak aresztowanie pracownika Huawei pod zarzutem szpiegostwa w 2019 roku.

Kontrola nad infrastrukturą dystrybucji treści

Huawei jest od wielu lat obecny na polskim rynku infrastruktury telekomunikacyjnej, a większość operatorów w Polsce korzysta ze sprzętu tej firmy.78 Polski ustawodawca przygotowuje projekt nowelizacji ustawy o cyberbezpieczeństwie, która obejmowałaby nowe mechanizmy oceny i wykluczenia tzw. "dostawców wysokiego ryzyka" z polskiego rynku. Premier Mateusz Morawiecki promował także ideę "europejskiego realizmu 5G".79 Udział Huawei w polskim rynku telefonów komórkowych spadł po tym, jak amerykańskie ograniczenia eksportu wpłynęły na globalną sprzedaż produktów tej firmy w 2019 roku. Chińskie przedsiębiorstwa nadal odpowiadały jednak za prawie 30 proc. sprzedaży smartfonów w Polsce w czwartym kwartale 2020 roku.80 Natomiast TikTok, globalna filia chińskiej firmy ByteDance zajmującej się mediami społecznościowymi, była jedną z 10 najczęściej pobieranych aplikacji mobilnych w Polsce w 2019, 2020 i 2021 roku. 81

W ostatnich latach na całym świecie udokumentowano przypadki usuwania lub bagatelizowania przez TikTok treści wrażliwych politycznie, w tym tych naruszających wytyczne chińskiej cenzury, chociaż firma później informowała o poprawianiu tych „błędów”.82 W czerwcu 2022 r. media, na podstawie wycieków ze spotkań w firmie, do której należy TikTok, ostrzegały, że oświadczenia ByteDance o ochronie prywatności danych użytkowników w USA były fałszywe. Zakwestionowano też prawdziwość innych oświadczeń firmy dotyczących jej polityki.83 W analizowanym w raporcie okresie nie było jednak dowodów na to, że w Polsce kontrola nad infrastrukturą dystrybucji treści jest wykorzystywana do marginalizowania krytycznych treści lub wzmacniania tych przychylnych Pekinowi.

Rozpowszechnianie standardów medialnych, taktyk lub modeli zarządzania KPCh

W analizowanym w raporcie okresie nie było dowodów na to, że pracownicy mediów w Polsce przechodzili szkolenia mające na celu rozpowszechnianie chińskich taktyk i norm kontroli informacji lub byli w inny sposób przekonywani do stosowania modeli zarządzania mediami zgodnie z wytycznymi KPCh.

 

Media w chińskiej diasporze

Społeczność chińskich emigrantów w Polsce jest niewielka i liczy prawdopodobnie mniej niż 8000 osób.84 Do czasu pandemii COVID-19 znaczną jej część stanowili studenci. Nie wydaje się, żeby w Polsce istniały znaczące niezależne media chińskojęzyczne. Sporą społeczność chińską można znaleźć w miejscowości Wólka Kosowska pod Warszawą. Najbardziej wpływowym chińskojęzycznym medium drukowanym jest polska edycja European Times (欧洲时报), która została założona w 2016 r., aby "dobrze opowiedzieć historię Chin".85

Podczas Światowego Forum Mediów Chińskich w 2019 r., zorganizowanego wspólnie przez Biuro Zamorskich Spraw Chińskich Rady Państwa, rząd prowincji Hebei oraz państwową agencję informacyjną China News Service, wyróżniono wiele innych chińskojęzycznych mediów w Polsce, w tym "nowe media" (新媒体).86 Wśród nich znalazły się European Youth News (欧洲青年报), tygodnik finansowany przez powiązaną ze Zjednoczonym Frontem KPCh Polską Federację Młodzieży Chińskiej (波兰华人青年联合会)87 oraz cyfrowe medium Chiny w Polsce (波兰壮阔, Bolan Zhuangkuo), obecne na chińskich platformach społecznościowych WeChat i Weibo. W momencie opracowywania niniejszego raportu medium to nie miało działającej strony internetowej.88 Zarówno European Youth News, jak i gazeta Polish Global Weekly (波兰环球周报) należą do Global Chinese Media Cooperation Union (世界华文媒体合作联盟), organizacji nadzorowanej przez China News Service.89 Bezpłatny Polish Global Weekly ma około 3 tysięcy egzemplarzy nakładu drukowanego oraz wersję internetową.90 Współpracuje z Polish Overseas Chinese Federation i Polish Fujian Association, a w 2011 roku podpisał umowę o wymianie treści z Zhejiang News Network (浙报集团). 91

Forum internetowe o nazwie "Portal internetowy dla Chińczyków w Polsce" zawiera informacje na temat turystyki, procedur wizowych, regulacji rządowych, rekrutacji do pracy i innych tematów istotnych dla członków chińskiej diaspory w Polsce, w tym komentarze dotyczące spraw bieżących.92 Analiza treści forum przeprowadzona przez Freedom House wskazuje, że żadne z wymienionych źródeł wiadomości nie publikuje treści sprzecznych z lub krytycznych wobec oficjalnej narracji chińskich mediów państwowych.

Odporność i odpowiedź na wpływy medialne Pekinu

Odporność mediów

• Ochrona wolności mediów i silne społeczeństwo obywatelskie: Polska Konstytucja chroni wolność słowa i zakazuje cenzury.93 Na straży podstawowych praw i wolności ma stać Rzecznik Praw Obywatelskich. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji ma na celu ochronę wolności słowa, jak również autonomii i pluralizmu mediów w radiu i telewizji.94 Ponieważ Polska jest państwem członkowskim Unii Europejskiej, polscy obywatele mają również zagwarantowaną wolność słowa i informacji na mocy Artykułu 11 Karty Praw Podstawowych UE. 95
• Historycznie rozbudowany ekosystem medialny, organizacje wspierające społeczeństwo obywatelskie i profesjonalizm mediów: Polski sektor mediów jest pluralistyczny i nadal w większości należy do prywatnych właścicieli, chociaż rząd PiS znacząco zwiększył kontrolę nad mediami publicznymi od czasu przejęcia władzy w 2015 roku.96 Różne inicjatywy społeczeństwa obywatelskiego badają i monitorują wolność mediów. Wiele z nich odpierało ostatnie zagrożenia, takie jak ograniczenia dostępu do informacji związane z pandemią COVID-19, nowa ustawa o mediach społecznościowych, która może zostać wykorzystana do cenzurowania treści online, a także kontrowersyjny "Lex TVN" (zobacz Słabe punkty). Rada Etyki Mediów, powołana przez Stowarzyszenie Dziennikarzy Polskich (SDP), śledzi przypadki nieetycznych zachowań w polskich mediach. SDP prowadzi także odrębne centrum monitorowania wolności prasy, utrzymuje fundację wspierającą finansowo i prawnie dziennikarzy oraz współpracuje z międzynarodowymi organizacjami dziennikarskimi.97
• Badania instytucji państwowych i społeczeństwa obywatelskiego o dezinformacji i wpływach zagranicznych: Państwowy instytut badawczy Naukowa i Akademicka Sieć Komputerowa (NASK) bada zagrożenia w cyberprzestrzeni; w pewnym zakresie zajmuje się również zwalczaniem dezinformacji.98 Wraz ze wzrostem świadomości społecznej o zagrożeniach związanych z dezinformacją, wiele organizacji społecznych, w tym Fundacja Panoptykon, opublikowało materiały edukujące dziennikarzy i obywateli o potrzebie jej zwalczania.99 Instytucje takie jak Info Ops Polska czy Centrum Analiz Propagandy i Dezinformacji skupiają się także na badaniu i przeciwdziałaniu operacjom informacyjnym reżimu rosyjskiego.100 Inne grupy, w tym weryfikująca wypowiedzi organizacja non-profit Pravda Association, uznały za priorytetowe zajmowanie się dezinformacją związaną z pandemią COVID-19.101
• Zaktualizowane zasady kontroli bezpośrednich inwestycji zagranicznych w celu ochrony sektorów strategicznych: Aktualizacje polskich przepisów dotyczących kontroli bezpośrednich inwestycji zagranicznych, które weszły w życie w lipcu 2020 r., ograniczają bezpośrednie inwestycje zagraniczne od podmiotów spoza UE i Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) w strategicznych sektorach polskiej gospodarki, w tym w energetyce, medycynie, oprogramowaniu informatycznym i transporcie. W oparciu o unijne rozporządzenie 2019/452 polskie przepisy rozszerzają kategorie sektorów chronionych i mają na celu zabezpieczenie polskich przedsiębiorstw dotkniętych pandemią przed ewentualnym przejęciem przez podmioty zagraniczne.102 Polski ustawodawca pracuje też nad projektem nowelizacji ustawy o krajowym systemie cyberbezpieczeństwa i prawa zamówień publicznych, który przedstawiono we wrześniu 2020 r.; nowelizacja miałaby wprowadzić mechanizm oceny i wykluczenia dostawców "wysokiego ryzyka" z procesu zamówień publicznych dotyczących krajowych sieci telekomunikacyjnych. Projekt nowelizacji nie jest ukierunkowany na wykluczenie Huawei, ale na jego kształt wpłynęło memorandum o porozumieniu w sprawie 5G z 2019 r. podpisane przez rządy Polski i Stanów Zjednoczonych. Projekt nowelizacji zakłada także wdrożenie rekomendacji zawartych w unijnym zestawie narzędzi dotyczącym 5G z 2020 roku.103

 

Odporność mediów na chińską propagandę

• Sceptycyzm wobec propagandy KPCh w świetle bliskich związków ze Stanami Zjednoczonymi i historii rządów komunistycznych: Powszechnie uważa się, że historyczne doświadczenia Polski z komunizmem i jej strategiczne powiązanie ze Stanami Zjednoczonymi i UE są istotnymi źródłami odporności na wpływy chińskich mediów państwowych,104 choć ostatnie dane sondażowe (zob. Wpływ poniżej) częściowo przeczą tej opinii. Ocieplenie dwustronnych stosunków między Warszawą a Pekinem miało szczyt w 2016 r. w czasie wizyty Xi Jinpinga w Polsce. Badania przekazu polskich mediów o Chinach w latach 2010-2018 wykazały, że większość artykułów z tego okresu była neutralna wobec Pekinu (58 proc.), a znaczna część - w tym artykuły omawiające relacje gospodarcze i handlowe lub lokalną współpracę - pozytywna (39 proc.).105 W badaniu uzupełniającym opublikowanym w czerwcu 2021 r. stwierdzono, że od 2019 r. polskie media coraz częściej przedstawiały Chiny przez pryzmat chińsko-amerykańskiej rywalizacji strategicznej. Znaczna część dyskursu medialnego związanego z Chinami została zaadaptowana z międzynarodowego przekazu lub źródeł ze Stanów Zjednoczonych lub Europy Zachodniej. Niektóre media bezkrytycznie oddawały swoje łamy dyplomatom promujących perspektywę chińskiego (lub amerykańskiego) rządu (patrz wyżej). Niemniej jednak w polskich mediach Chiny pozostają tematem marginalnym, co zapewne odzwierciedla niewielkie zainteresowanie ze strony autorów/ek i czytelników/ek.106
• Poparcie społeczne dla zwalczania naruszeń praw człowieka przez KPCh: Zarówno konserwatywne partie katolickie, jak i partie liberalne lub lewicowe w Polsce wielokrotnie potępiały naruszenia praw człowieka w Chinach, a minister spraw zagranicznych w styczniu 2021 r. poparł oświadczenie wysokiego przedstawiciela UE o obniżeniu standardów praw człowieka w Hongkongu.107 W Polsce powszechne jest poparcie dla różnych mniejszości prześladowanych przez państwo chińskie. Lokalni aktywiści utrzymują tzw. Rondo Tybetu, czyli warszawską wystawę sztuki ulicznej z 2009 r. upamiętniającą wizytę Dalajlamy w Polsce.108 Latem 2021 r. znana działaczka feministyczna Maja Staśko opublikowała tekst o pracy przymusowej w Xinjiangu, zawierający wywiady z Ujgurami żyjącymi na emigracji w Europie. Towarzyszyła mu publiczna kampania nawołująca do bojkotu towarów wyprodukowanych w tym regionie.109 Media w Polsce informowały również o orzeczeniu Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 2021 r. wstrzymującego ekstradycję do Chin obywatela Szwecji praktykującego Falun Gong (praktykę duchową zakazaną przez Pekin). Został on aresztowany w Polsce po wydaniu przez Interpol listu gończego. Sąd argumentował, że odesłanie mężczyzny do Chin stanowiłoby naruszenie praw człowieka.110 Niewielka, ale widoczna społeczność Falun Gong w Warszawie regularnie protestuje przed ambasadą Chin. Założone przez praktykujących Falun Gong medium Epoch Times jest bardzo krytyczne wobec KPCh i ma polskie wydanie, dosyć aktywne w mediach społecznościowych.111
• Powiększające się środowisko ekspertów od Chin: PAP i Polskie Radio mają korespondentów w Chinach. PAP w niewielkim stopniu korzysta z materiałów Xinhua, natomiast w dużej mierze korzysta z relacji korespondenta Andrzeja Borowiaka z Chin, m.in. komentując narracje chińskich mediów państwowych dotyczące stulecia KPCh w lipcu 2021 roku.112 PAP zajmuje się także narracjami chińskich i zagranicznych mediów państwowych w dziale Przegląd mediów.113 Wśród polskich dziennikarzy wciąż brakuje umiejętności posługiwania się językiem chińskim, ale w ostatnich latach kilku z nich zdobyło wiedzę na temat Chin. Wydaje się także, że rośnie zapotrzebowanie na bardziej wymagające treści związane z tym krajem. W ostatnich latach specjalizuje się w tym zwłaszcza dziennikarka Sylwia Czubkowska, która relacjonowała związane z Chinami wiadomości na temat technologii, w tym o Huawei oraz proces ustawodawczy dotyczący regulacji 5G w Polsce.114 Z kolei Maciej Kalwasiński specjalizuje się w analizach ekonomicznych chińskiego rynku i jego wpływu na Polskę.115

Polscy dziennikarze nie stronią także od krytycznych wypowiedzi o działaniach chińskich władz w Polsce, w tym o ich wpływie na media. Na przykład dziennikarz, który został zaproszony na zamknięty briefing prasowy zorganizowany przez chińską ambasadę i polską firmę PR w celu przedstawienia "chińskiego punktu widzenia", w 2019 r. opublikował szczery tekst na temat swoich doświadczeń.116 Niedawno w polskich mediach porównywano również chińskie i rosyjskie działania w zakresie nacisków związanych z pandemią COVID-19 i inwazją na Ukrainę w lutym 2022 roku.117

Wiele grup badawczych i sieci społecznościowych - w tym China Observers in Central and Eastern Europe (CHOICE), China Watch i MapInfluenCE - tworzy aktualne analizy i śledzi chińskie wpływy nie tylko w Polsce, ale również w całym regionie Europy Środkowo-Wschodniej. Dziennikarze i urzędnicy państwowi regularnie zasięgają opinii ekspertów ds. polityki zagranicznej z Polskiego Instytutu Spraw Międzynarodowych (PISM), Ośrodka Studiów Wschodnich (OSW) czy Ośrodka Badań Azji (OBA). Krajowe grupy fact-checkingowe, takie jak Demagog czy Panoptykon, publikują wywiady z polskimi ekspertami ds. Chin i obalają niektóre fałszywe narracje, zwłaszcza odnośnie pandemii COVID-19.118

 

Słabe punkty

• Działania polskich władz zmierzające do ograniczenia pluralizmu mediów i niezależnego dziennikarstwa: Zarówno krajowi, jak i międzynarodowi dziennikarze śledczy informowali o stosowaniu przez rząd PiS działań zmierzających do wykorzystania polaryzacji mediów do celów politycznych.119 W czasie pandemii COVID-19 dziennikarze w Polsce spotkali się z ograniczonym dostępem do informacji, rosnącą presją tzw. strategicznych pozwów przeciwko udziałowi w życiu publicznym (SLAPP) oraz przypadkami przemocy i arbitralnych aresztowań w trakcie relacjonowania protestów.120 Według Towarzystwa Dziennikarskiego w latach 2015-2021 osoby lub podmioty związane z państwem złożyły 187 pozwów SLAPP przeciwko niezależnym mediom i dziennikarzom, w tym 58 spraw karnych.121 Prywatne media krytyczne wobec rządu PiS również spotkały się z zastraszaniem słownym i presją finansową. Istnieją obawy, że obecne władze będą coraz częściej nadużywać przepisów dotyczących ochrony danych w celu ograniczenia dostępu do informacji i marginalizacji pewnych narracji w sieci.122 Zniesławienie nadal jest przestępstwem, a międzynarodowe organizacje monitorujące media ostrzegają przed proponowaną ustawą o mediach społecznościowych, która rzekomo miałaby chronić wolność słowa w mediach społecznościowych, ale może zostać wykorzystana do cenzurowania niekorzystnych dla partii rządzącej treści politycznych.123
• Silna polaryzacja i upolitycznienie mediów: Chociaż w Polsce obowiązują przepisy ograniczające wpływy polityczne w mediach, w praktyce rządząca partia PiS od przejęcia władzy w 2015 r. stara się zwiększyć swoją kontrolę nad mediami publicznymi - zwłaszcza nadawcami radiowymi i telewizyjnymi. Pluralizm sektora mediów w Polsce łagodzi nieco problem wysokiego stopnia polaryzacji i upolitycznienia. Struktura własnościowa mediów jest stosunkowo przejrzysta,124 natomiast w Polsce brak przepisów regulujących wzajemną własność mediów. Pojawiają się też opinie, że organ nadzoru antymonopolowego, Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKiK), nie zdołał zapobiec staraniom rządu o zwiększenie kontroli nad mediami prywatnymi, które w większości należą do właścicieli zagranicznych.125
• Wykorzystanie przepisów o własności zagranicznej do uciszania krytycznych grup medialnych: W czasie kampanii prezydenckiej w 2022 r. ubiegający się o reelekcję prezydent Duda oskarżył grupy medialne z niemieckim kapitałem o bycie platformą dla zagranicznych wpływów. Następnie rząd przedstawił projekt ustawy mającej na celu "repolonizację" sektora medialnego i ograniczenie zagranicznych wpływów. W grudniu 2020 r. kontrolowana przez państwo spółka PKN Orlen przejęła grupę medialną Polska Press, co wzbudziło poważne obawy ośrodków monitorujących niezależność i pluralizm mediów.126 W 2021 r. parlament uchwalił kontrowersyjną ustawę znaną jako "Lex TVN", która była przedstawiana jako środek ograniczający zagraniczną własność mediów w Polsce. Umiarkowane skrzydło PiS promowało ustawę jako sposób ochrony firm medialnych przed przejęciem przez zagraniczne mocarstwa, jak Rosja i Chiny.127 W rzeczywistości ustawa była wymierzona przeciwko krytycznej wobec rządu PiS stacji telewizyjnej TVN, należącej do amerykańskiej firmy medialnej Warner Bros. Discovery.128 Parlament uchwalił ustawę, ale w grudniu 2021 roku została ona zawetowana przez prezydenta Dudę.129

Wpływ i opinia publiczna

Mimo że w ciągu ostatnich kilku lat zwiększyła się obecność chińskich mediów państwowych w Polsce, nie należy przeceniać ich rzeczywistego wpływu. Doniesienia medialne na temat Chin w polskich mediach pozostają dość zróżnicowane i niezależne. Niemniej jednak przekaz ten jest często zbyt uproszczony. W 2019 r. grupa badawcza MapInfluenCE stwierdziła, że polskie relacje medialne na temat Chin konsekwentnie wyolbrzymiały oczekiwania dotyczące korzyści ekonomicznych, które miałyby wynikać z pogłębiania relacji dwustronnych, szczególnie w szczytowym okresie relacji chińsko-polskich przed wizytą Xi Jinpinga w 2016 roku.130 Od 2019 r. ton przekazu o Chinach stał się nieco bardziej sceptyczny, szczególnie w obliczu obaw o bezpieczeństwo narodowe w kontekście chińskich inwestycji i 5G.131

Sondaż Pew Research Center z 2019 r. wykazał, że 47 proc. respondentów w Polsce miało pozytywną opinię o Chinach, ale zaledwie 18 proc. wyraziło zaufanie do chińskiego przywódcy.132 Według danych sondażowych opracowanych przez projekt Sinophone Borderlands w 2021 r. 41,5 proc. polskich respondentów postrzegało Chiny negatywnie, a 34 proc. stwierdziło, że ich poglądy na temat tego kraju pogorszyły się od 2019 roku. Pandemia bez wątpienia wpłynęła negatywnie na opinię Polaków o Chinach, mimo usilnych starań rządu w Pekine, by temu przeciwdziałać. Prawie połowa (48 proc.) badanych zgodziła się z teorią spiskową, że chińskie władze celowo rozprzestrzeniły koronawirusa, a 45,9 proc. stwierdziło, że Chiny zyskały ekonomicznie na pandemii COVID-19. Mimo że większość (70 proc.) respondentów uznała kulturę chińską za atrakcyjną, to porównywalny odsetek (67,7 proc.) wskazał również na świadomość i zaniepokojenie złym stanem praw człowieka w tym kraju. Deklarowane opinie o komunistycznej przeszłości Polski nie wydają się wpływać na poglądy respondentów na temat Chin: ci, którzy postrzegali komunistyczną historię Polski negatywnie i ci, którzy postrzegali ją pozytywnie, mieli podobny odsetek negatywnych odczuć wobec ChRL (odpowiednio 43,6 proc. i 43,2 proc.).133

Chociaż pandemia COVID-19 przyczyniła się do bardziej negatywnego postrzegania Chin przez Polaków, opinia publiczna nadal popiera zacieśnianie więzi handlowych i inwestycyjnych. Na przykład 67,5 proc. respondentów badania Sinophone Borderlands zgodziło się ze stwierdzeniem, że Chiny są ważnym partnerem gospodarczym dla rozwoju Polski, a 57,5 proc. było zdania, że chińskie inwestycje mogą ożywić polską gospodarkę, pomimo ograniczonych dowodów na to, że poprzednie inicjatywy Pekinu przyniosły Polsce wiele korzyści. Respondenci byli bardziej podzieleni w kwestii chińskich inwestycji w infrastrukturę publiczną (34,8 proc. przeciw, 31,3 proc. za), a znacząca większość (70 proc.) poparła wykorzystanie sprzętu produkcji europejskiej zamiast sprzętu Huawei we wdrażaniu 5G w Polsce. Odzwierciedla to rosnący sceptycyzm wobec chińskiego zaangażowania w przynajmniej niektórych strategicznych sektorach gospodarki.134

„Maseczkowa dyplomacja” Pekinu, polegająca na nagłośnionej dystrybucji produktów medycznych do innych krajów podczas pandemii COVID-19, miała niewielką skuteczność w wywoływaniu pozytywnych reakcji wobec Chin w Polsce, chociaż na poziomie oficjalnym widać było wysiłki mające na celu ocieplenie relacji. Prezydent Polski Andrzej Duda pochwalił starania Chin w celu powstrzymania epidemii w marcu 2020 roku. Niektóre środowiska w kraju odnotowały to wydarzenie i wyraziły uznanie za "odblokowanie kanałów komunikacyjnych" oraz przyspieszenie dostaw sprzętu medycznego z Chin. Jednak większość reprezentantów państwa unikała ostentacyjnego udziału we wspólnych ceremoniach powitania chińskich dostaw i starała się nie wspierać PR-owych działań Pekinu.135 Na pytanie, który podmiot zagraniczny najbardziej pomógł Polsce w początkowej fazie pandemii, 35 proc. respondentów odpowiedziało, że Chiny, a 59,3 proc., że UE.136 Według innego badania, przeprowadzonego przez European Council on Foreign Relations, w latach 2020-21 w Polsce pogorszyła się opinia na temat chińskiego wsparcia związanego z COVID-19. W pierwszym roku pandemii jedynie 5 proc. respondentów uważało, że Chiny lub Rosja będą najbardziej znaczącym źródłem pomocy zagranicznej podczas wychodzenia Polski z pandemii. W 2021 roku takiej samej odpowiedzi udzieliło zaledwie 1,8 proc. respondentów.137

 

Scenariusze rozwoju sytuacji

Poniżej przedstawiamy kluczowe obszary monitorowania wpływów medialnych KPCh w Polsce w najbliższych latach:

• Bardziej zawoalowane chińskie narzędzia i taktyki wpływu na media: Badacze powinni obserwować rosnące wykorzystanie zautomatyzowanych sieci botów do promowania kont w mediach społecznościowych CRI Polska lub chińskich dyplomatów, a także potencjalną chińską współpracę z polskimi agencjami PR w celu dostosowania przekazu Pekinu do preferencji polskich odbiorców.
• Większa zgodność z innymi kampaniami wpływu mediów z państw autorytarnych: Eksperci medialni powinni śledzić narracyjne zbieżności i rozbieżności między chińskimi i rosyjskimi narracjami, w tym wykorzystanie źródeł jednego reżimu do legitymizacji punktów widzenia drugiego. Niektóre ewoluujące przykłady tego rodzaju współpracy pojawiły się przed i w trakcie inwazji Rosji na Ukrainę na początku 2022 roku i wydaje się, że wywołały znaczny opór wśród internautów, zwłaszcza w odniesieniu do treści promowanych przez CRI Polska.
• Wykorzystywanie przyjaznych głosów lokalnych liderów opinii do tworzenia alternatywnych narracji w opozycji do krytycznych głosów międzynarodowych: Lokalnych liderów opinii powinno niepokoić, że mogą nieumyślnie stać się rzecznikami chińskiej propagandy. Przykładem są polscy naukowcy chwalący politykę chińskiego rządu w Xinjiangu, następnie cytowani przez agencję Xinhua do legitymizowania represyjnej polityki Pekinu.

• 1Freedom House, "Poland," in Freedom in the World 2022, February 2022, https://freedomhouse.org/country/poland/freedom-world/2022.
• 2Marceli Burdelski, "60 lat stosunków dyplomatycznych między Polską a Chińską Republiką Ludową-przegląd historyczny", Polskie Nauki Polityczne 40 (2011), https://czasopisma.marszalek.com.pl/images/pliki/ppsy/40/ppsy2011012.pdf.
• 3Xinhua, "China, Poland Lift Ties to Comprehensive Strategic Partnership", 21 czerwca 2016, http://www.scio.gov.cn/32618/Document/1480977/1480977.htm.
• 4AIIB, "Members and Prospective Members of the Bank", AIIB.org, dostęp 9 lutego 2022, https://www.aiib.org/en/about-aiib/governance/members-of-bank/index.html.
• 5David Sacks, "Countries in China's Belt and Road Initiative: Who's In and Who's Out," Asia Unbound (blog), Council on Foreign Relations, 24 marca 2021, https://www.cfr.org/blog/countries-chinas-belt-and-road-initiative-whos…; "Assessing China's Digital Silk Road Initiative," Council on Foreign Relations, undated, dostęp 9 lutego 2022, https://www.cfr.org/china-digital-silk-road/.
• 6Na temat liczby 920 mln dolarów zob. ”China Global Investment Tracker", American Enterprise Institute, https://www.aei.org/china-global-investment-tracker/; Paweł Paszak, "Stosunki Polska-Chiny w 2021 roku: Stan obecny i perspektywy", Instytut Warszawski, 29 stycznia 2021, https://warsawinstitute.org/poland-china-relations-2021-current-state-p….
• 7"Poland: Exports of Goods to its Partners [in] Millions, US Dollars," and "Poland: Imports of Goods from its Partners [in] Millions, US Dollars," Direction of Trade Statistics (DOTS), Międzynarodowy Fundusz Walutowy, aktualizacja 28 stycznia 2022, https://data.imf.org/?sk=9d6028d4-f14a-464c-a2f2-59b2cd424b85&sId=15144….
• 8Inni twierdzą, że korzyści, jakie Polska odnosi jako główny węzeł handlowy na Nowym Jedwabnym Szlaku, przeważają nad niekorzystnie wyglądającymi statystykami handlowymi. Zob.: Paweł Paszak, "Stosunki Polska-Chiny w 2021 roku: Stan obecny i perspektywy", Warsaw Institute, 29 stycznia 2021, https://warsawinstitute.org/poland-china-relations-2021-current-state-p….
• 9Łukasz Sarek, "The '16+1' Initiative and Poland's Disengagement from China", China Brief, The Jamestown Foundation, 15 lutego 2019, https://jamestown.org/program/the-161-initiative-and-polands-disengagem….
• 10"Polskie Biuro w Tajpej", https://poland.tw/web/tajwan/tajwan. Polska była również pierwszym krajem europejskim, który podpisał z Tajwanem umowę o współpracy prawnej w sprawach karnych, która weszła w życie 23 lutego 2021 roku. "Taiwan-Poland Legal Cooperation Agreement Takes Effect", Taiwan Today, 25 lutego 2021, https://taiwantoday.tw/news.php?unit=2,6,10,15,18&post=194995.
• 11Łukasz Kobierski, "Polskie i chińskie propozycje sieci 5G", Warsaw Institute, 22 lipca 2021, https://warsawinstitute.org/polish-chinese-5g-network-proposals/.
• 12Alicja Ptak i Justyna Pawlak, "Polish Trial Begins in Huawei-linked China Espionage Case", Reuters, 1 czerwca 2021, https://www.reuters.com/world/china/polish-trial-begins-huawei-linked-c….
• 13Alicja Bachulska i Krzysztof Iwanek, "Growing Duality: Polish Opinions on China and Why They Matter", The Diplomat, 1 kwietnia 2021, https://thediplomat.com/2021/04/growing-duality-polish-opinions-on-chin….
• 14"Poland External Relations Briefing: President Duda's Participation in the 17+1 Summit," China-CEE Institute, 6 kwietnia 2021, https://china-cee.eu/2021/04/06/poland-external-relations-briefing-pres….
• 15Kinling Lo, "Xi Jinping wiąże duże nadzieje z Polską. Czy może być 'bramą do Europy'?" South China Morning Post, 7 lutego 2022, https://www.scmp.com/news/china/diplomacy/article/3166159/xi-jinping-ha….
• 16"Cudzoziemcy w Polsce po 2020 roku", Urząd do Spraw Cudzoziemców, 28 stycznia 2021, https://udsc.prowly.com/125414-cudzoziemcy-w-polsce-po-2020-r.
• 17Nie znaleziono informacji o studentach zagranicznych studiujących na studiach stacjonarnych w Polsce po 2020 roku. "MNiSW: coraz więcej Chińczyków studiuje na polskich uczelniach", Nauka w Polsce, 11 grudnia 2017, https://naukawpolsce.pl/aktualnosci/news%2C27524%2Cmnisw-coraz-wiecej-c…; https://poland.tw/web/tajwan/tajwan.
• 18Justyna Szczudlik, "Polska: Mutual 'Charm Offensive' with China amid Covid-19," in Covid-19 and Europe-China Relations: A Country-Level Analysis, European Think-tank Network on China (ETNC), April 29, 2020, 52, https://www.ifri.org/sites/default/files/atoms/files/etnc_special_repor….
• 19Paulina Uznanska i Marian Fila, "The New US-China Battlefield over the COVID-19 Narrative: Poland", The Diplomat, 22 maja 2022, https://thediplomat.com/2020/05/the-new-us-china-battlefield-over-the-c….
• 20Alicja Bachulska, How Moscow and Beijing Weave Tales for Warsaw: The Cases of Sputnik and China Radio International (Prague: Association for International Affairs, February 2022), 23, https://mapinfluence.eu/wp-content/uploads/2022/02/Mapinfluence_policy-….
• 21Ivana Karásková, "How China Influences Media in Central and Eastern Europe", The Diplomat, 19 listopada 2019, https://thediplomat.com/2019/11/how-china-influences-media-in-central-a….
• 22Zob. np. Liu Guangyuan, "Ambasador Chin w Polsce w sytuacji w Hongkongu", Rzeczpospolita, 25 listopada 2019, https://www.rp.pl/opinie-polityczno-spoleczne/art1014211-ambasador-chin…; Liu Guangyuan, "Ambasador Chin w Polsce: Hongkong musi być rządzony przez patriotów", Onet, 13 marca 2021, https://wiadomosci.onet.pl/opinie/ambasador-chin-w-polsce-hongkong-musi…; Gabriel Piotrowicz i Liu Guangyuan, "Jeden kraj, da systemy", Trybuna, wrzesień 2019, https://trybuna.info/swiat/jeden-kraj-dwa-systemy/.
• 23Na przykład chińskie media państwowe w podsumowaniu chińsko-polskiego spotkania ministrów spraw zagranicznych w maju 2021 r., które odbyło się w Guiyang w prowincji Guizhou, wymieniły Polski Ład jako szansę na pogłębienie współpracy dwustronnej w "obszarach takich jak handel, inwestycje, logistyka i edukacja". " "China to Explore Alignment of 14th FYP with Poland's Recovery Program," China Global Television Network (CGTN), 29 maja 2021, https://news.cgtn.com/news/2021-05-29/Chinese-FM-holds-talk-with-Polish…; "Chiny zainteresowane Polskim Ładem. Chcą zacieśnić współpracę", Onet, 29 maja 2021, https://wiadomosci.onet.pl/swiat/polski-lad-chiny-wyrazily-zainteresowa….
• 24Sun Linjiang, "Długa tradycja przyjaźni", Rzeczpospolita, 15 września 2021, https://www.rp.pl/opinie-polityczno-spoleczne/art18922381-dluga-tradycj….
• 25Liu Guangyuan, "Niedla 'żelaznej kurtyny' technologii 5G", Rzeczpospolita, 17 lipca 2020, https://www.rp.pl/opinie-ekonomiczne/art8872921-nie-dla-zelaznej-kurtyn….
• 26Bojan Pancevski, "Huawei Arrest Puts Poland on a Diplomatic Tightrope", Wall Street Journal, 15 stycznia 2019, https://www.wsj.com/articles/polish-government-goes-quiet-after-huawei-…. Analiza polskich relacji medialnych na temat Huawei i 5G, patrz Alicja Bachulska, "Poland: Between Indifference and Sensationalism," in Careful or Careless? Debating Chinese Investment and 5G Technology in Central Europe (Prague: Association for International Affairs, May 2021), https://mapinfluence.eu/wp-content/uploads/2021/06/Mapinfluence_policy-….
• 27Ministerstwo Spraw Zagranicznych Chińskiej Republiki Ludowej, "Regularna konferencja prasowa rzecznika MSZ Zhao Lijiana 19 stycznia 2022 r.", China-embassy.org, 19 stycznia 2022 r., http://www.china-embassy.org/eng/lcbt/wjbfyrbt/202201/t20220119_1063041….
• 28Chen Qingqing i Shen Weiduo, "Poland Bound to Be a Loser If It Follows the US in Taking On Huawei: Analyst", Global Times, 11 stycznia 2019, https://www.globaltimes.cn/page/201901/1135469.shtml.
• 29Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP, "Korespondenci zagraniczni", dostęp 28.09.2021, https://www.gov.pl/web/dyplomacja/korespondenci-zagraniczni.
• 30Yang Chen, "Sztafeta pokoleń czyli rozwój redakcji polskiej CRI (Część I)", Trybuna, niedatowane, https://trybuna.info/opinie/sztafeta-pokolen-czyli-rozwoj-redakcji-pols…; "China Radio International Frequencies and Sites Currently On-Air", Short-wave.info, dostęp 16 lutego 2022, https://www.short-wave.info/index.php?station=China%20Radio%20Internati….
• 31"O redakcji", CRI Polska, 24 września 2013, http://polish.cri.cn/1272/2013/09/24/181s120376.htm. Należy zwrócić uwagę, że w listopadzie 2021 r. niezależny bloger dokonał przeglądu treści radiowych CRI Polska, stwierdzając, że w polskojęzycznej ramówce CRI nie było już żadnych treści informacyjnych. Justrecently, "China Radio International: And Now, No News", blog, 12 listopada 2021 r., https://justrecently.wordpress.com/2021/11/20/china-radio-international….
• 32CRI założyło również w 2013 roku polskojęzyczne czasopismo internetowe zatytułowane Bursztyn, jednak wydaje się, że zaprzestało ono publikacji, a strona internetowa, Bursztyn.cri.cn, nie była dostępna w momencie pisania tego tekstu.
• 33Konto CRI Polska na chińskiej platformie mediów społecznościowych Sina Weibo zostało założone w 2012 roku. Choć przestało być aktualizowane w czerwcu 2018 r., można na nie wejść pod adresem https://weibo.com/p/1002063156452317/home?from=page_100206&mod=TAB&is_a….
• 34Zob. np. CRI Polska, "Inwestycje przekraczające 110 miliardów juanów w Xinjiangu, jeszcze większy rozwój w tym roku", Facebook, 16 lutego 2022, https://fb.watch/bdyobQzkdA/.
• 35Zob. konto CRI Polska na Facebooku: https://www.facebook.com/redakcjapolska, dostęp 16 lutego 2022 r. Dla porównania, niezweryfikowane konto "China Daily po polsku", które powstało w 2020 roku, miało mniej niż 20 followersów i publikowało rzadko: https://m.facebook.com/pages/category/News---Media-Website/China-Daily-… Nie wiadomo, czy jest to rzeczywiste konto państwowych mediów, czy tylko fan page.
• 36Dla porównania liczba obserwujących na Facebooku popularne polskie dzienniki wahała się od 18 tys. (Dziennik Gazeta Prawna) do 140 tys. (Rzeczpospolita) i 716 tys. (Gazeta Wyborcza) we wrześniu 2021 r., a zmiana w czasie była znacznie bardziej stopniowa (przyrosty średnio o ok. 2 tys. obserwujących między wrześniem 2021 r. a lutym 2022 r.) również w przypadku tych kont.
• 37W szczególności, na stronie głównej polskiej witryny CRI widoczny jest baner promujący krótką serię wideo zatytułowaną "Historia w Xinjiangu", która jest dubbingowana w języku polskim i przedstawia głęboko mylący obraz Xinjiangu, w którym "ludzie wszystkich grup etnicznych żyją i pracują w pokoju i zadowoleniu ... [i] jednoczą się w swoich wysiłkach, aby pokonać różne trudności i zbudować wspaniały Xinjiang". Seria jest dostępna na stronie http://polish.cri.cn/Xinjiang_Story/index.html.
• 38Zob. zbiór na stronie http://polish.cri.cn/zt/zimoweigrzyskaolimpijskie/index.html, dostęp 17 lutego 2022 r.
• 39Zob. zbiór na stronie http://polish.cri.cn/zt/genezapandemii/index.html, dostęp 17 lutego 2022 r.
• 40"Komentarz: Zaniepokojenie wywołała ucieczka małpy z Fortu Detrick, wykorzystywanej do eksperymentów" [Komentarz: Pandemię wywołała ucieczka małpy z Fortu Detrick, wykorzystywanego do eksperymentów], CRI Polish, 22 lutego 2022, http://polish.cri.cn/news/china/3875/20220222/737308.html.
• 41"Komentarz: Kto jest inicjatorem problemu Ukrainy?" [Komentarz: Kto jest inicjatorem problemu Ukrainy?], CRI Polish, 21 lutego 2022, http://polish.cri.cn/news/china/3875/20220221/736993.html.
• 42Zob. część zatytułowaną "Wisła i Jangcy", http://polish.cri.cn/wisla_i_langcy/index.html. Więcej kontekstu na temat wykorzystywania przez China Radio International influencerów z mediów społecznościowych do szerzenia propagandy na świecie, zob. Clint Watts, "'The One Like One Share Initiative'-How China Deploys Social Media Influencers to Spread Its Message," Selected Wisdom, 21 września 2021, https://clintwatts.substack.com/p/the-one-like-one-share-initiative.
• 43Alicja Bachulska, Jak Moskwa i Pekin tkają opowieści dla Warszawy, 20.
• 44Shan Jie i Ding Xuezhen, "Chinese Diplomats Overseas Counter the Bashing, Slander by US Counterparts", Global Times, 29 lipca 2020, https://www.globaltimes.cn/page/202007/1196080.shtml. Po zakończeniu kadencji na stanowisku ambasadora Chin w Polsce Liu awansował do pełnienia funkcji przedstawiciela MSZ w Hongkongu. Zob. "About Us, The Commissioner", Office of the Commissioner of the Ministry of Foreign Affairs of the People's Republic of China in the Hong Kong Special Administrative Region, 19 maja 2021, https://www.mfa.gov.cn/ce/cohk/eng/zjgs/tpyjl/t1876772.htm.
• 45Alicja Bachulska, "Beijing and Washington's Twitter Diplomacy: The Sino-American Battle of Narratives Goes Local in Poland", DigiComNet, 14 czerwca 2020, https://digicomnet.medium.com/beijing-and-washingtons-twitter-diplomacy….
• 46"驻波兰大使刘光源就抗击新型冠状病毒肺炎疫情举行中外记者会" [Ambasador Liu Guangyuan prowadzi konferencję prasową na temat zwalczania epidemii nowatorskiego koronawirusa], Ambasada Chińskiej Republiki Ludowej w Rzeczypospolitej Polskiej, 11 lutego 2020 r., http://pl.china-embassy.org/chn/dsxx_1/dshd/202002/t20200211_2462438.htm.
• 47Paulina Uznanska i Marian Fila, "The New US-China Battlefield over the COVID-19 Narrative: Poland", The Diplomat, 22 maja 2020, https://thediplomat.com/2020/05/the-new-us-china-battlefield-over-the-c….
• 48Zob. "70 lat polsko-chińskich stosunków dyplomatycznych", opublikowane w Polish Market, 5 września 2019, https://issuu.com/polishmarket/docs/pm_9_288_2019_special_edition.
• 49Nikola Bochyńska, "'Rzeczpospolita' zamieściła reklamę chwalącą przywódcę Chin. Chrabota: to nie oznacza, że podoba mi się autorytarny system", Wirtualnemedia, 28 grudnia 2018, https://www.wirtualnemedia.pl/artykul/rzeczpospolita-zamiescila-reklame….
• 50Prawie dwie trzecie z tych prac ukazało się w Trybunie. Rescezpospolita, Onet, Wiadomości, Polish Market oraz blog "Chiny, lubię to" również opublikowały artykuły i wywiady z Liu. "大师活动" [Działalność ambasadora], Ambasada Chińskiej Republiki Ludowej w Rzeczypospolitej Polskiej, dostęp 21 marca 2022, http://pl.chineseembassy.org/dsxx_1/dshd/index_1.htm.
• 51Np. Sun Linjiang, "To tutaj odczytamy i zrozumiemy Chiny", Trybuna, niedatowane, https://trybuna.info/swiat/to-tutaj-odczytamy-i-zrozumiemy-chiny/; Sun Linjiang, "Ambasador Chin: w sprawie zmian klimatycznych - po pierwsze konsensus", Onet, 7 listopada 2021, https://wiadomosci.onet.pl/opinie/ambasador-chin-w-sprawie-zmian-klimat….
• 52Liu Guangyuan, "Ten wspaniały wiek-wspomnienie drogi, którą przeszliśmy", Trybuna, 2 kwietnia 2021, https://trybuna.info/swiat/ten-wspanialy-wiek-wspomnienie-drogi-ktora-p…. Treści przetłumaczone i przedrukowane z Xinhua, zob. https://trybuna.info/tag/xinhua/.
• 53"Chiny to Lubię", Facebook, dostęp 30.09.2021, https://www.facebook.com/CHINYtoLUBIE.
• 54Piotr Chodak, "Kiedy myślę o Polsce, widzę ludzi-Fan Xiaodong", Chiny to Lubię, https://www.chinytolubie.pl/kiedy-mysle-o-polsce-widze-ludzi-fan-xiaodo…; Piotr Chodak, "Dzień otwarty w Ambasadzie Chin", YouTube video, 4:43, 20 maja 2019, https://www.youtube.com/watch?v=eCKplOpf_QU.
• 55"驻波兰大使刘光源接受波兰 "中国我喜欢 "网站采访" [wywiad ambasadora Liu Guangyuana dla polskiego portalu "Chiny to lubię"], Ambasada Chińskiej Republiki Ludowej w Rzeczypospolitej Polskiej, 28 lutego 2019, http://pl.china-embassy.org/chn/dsxx_1/dshd/201902/t20190228_2462318.htm.
• 56"CSPA i PAP podpisały porozumienie z Xinhua-chińską państwową agencją prasową", CSPA, 1 grudnia 2017, http://www.polska-azja.pl/cspa-i-pap-podpisaly-porozumienie-z-xinhua-ch….
• 57"Chiny: Wojsko dostarcza wodę i żywność na tereny objęte powodzią", PAP, 25 lipca 2021, https://www.pap.pl/aktualnosci/news%2C916544%2Cchiny-wojsko-dostarcza-w….
• 58"TVP podpisała porozumienie o współpracy z telewizją chińską", TVP, 13 maja 2017, https://www.tvp.info/30735380/tvp-podpisala-porozumienie-chinska-telewi…. Podobny projekt dokumentujący powiązania BRI między Chinami a Opolszczyzną w Polsce został wyprodukowany przez chiński państwowy outlet CCTV 4 w 2018 r. i promowany przez wspierany przez Pekin Instytut Konfucjusza w Opolu. "Reportaż CCTV-Opole Homeland-Dreamland", Instytut Konfucjusza w Opolu, https://ik.po.opole.pl/?p=7576.
• 59Bartosz Kowalski, "From Railway Dreams to a Reality Check: Achievements and Challenges of Sino-Polish Relations at the Local Level-The Case of Lódzkie-Sichuan Partnership," in China's Belt and Road Initiative: Strategic and Economic Impacts on Central Asia, Southeast Asia, and Central Eastern Europe, red. Alfred Gerstl i Ute Wallenböck (Routledge Press, 2021), 206-207.
• 60Na przykład list z wyrazami współczucia wysłany przez Andrzeja Dudę do Xi Jinpinga 2 lutego 2020 r., po wybuchu epidemii COVID-19, został szeroko rozpowszechniony przez chińskie media państwowe, które opatrzyły go cytatem: "Niewątpliwie działania podjęte przez rząd chiński były szybkie i zdecydowane, i zapobiegły rozprzestrzenianiu się epidemii. Uratowało to nie tylko naród chiński. Uratowało również mieszkańców innych krajów. Polska bardzo to docenia!" "波兰总统杜达向习近平主席致慰问信" [Prezydent RP Andrzej Duda przesyła list z wyrazami współczucia dla przewodniczącego Xi Jinpinga], Ambasada Chińskiej Republiki Ludowej w Rzeczypospolitej Polskiej, 4 lutego 2020, https://www.mfa.gov.cn/ce/cepl//chn/zbgx/t1740179.htm.
• 61Nikola Bochyńska, "'Rzeczpospolita' zamieściła reklamę chwalącą przywódcę Chin. Chrabota: to nie oznacza, że podoba mi się autorytarny system", Wirtualnemedia, 28 grudnia 2018, https://www.wirtualnemedia.pl/artykul/rzeczpospolita-zamiescila-reklame….
• 62Bogusław Chrabota, "Niech polski orzeł wzbije się nad eurazjatyckim niebem", Rzeczpospolita, 19 czerwca 2016, https://www.rp.pl/swiat/art3590811-niech-polski-orzel-wzbije-sie-nad-eu….
• 63Jędrzej Bielecki, "Szef MSZ Tajwanu: Jak Dawid z Goliatem, nie ulegniemy Chinom”, 2 listopada 2021, https://www.rp.pl/polityka/art19066331-szef-msz-tajwanu-jak-dawid-z-gol….
• 64Wywiad z polskim dziennikarzem pracującym dla popularnego dziennika, który prosił o anonimowość, koniec 2021 r.
• 65"China Focus: Foreign Scholars Impressed by Stability, Prosperity in Xinjiang", Xinhua, 31 lipca 2019, http://www.xinhuanet.com/english/2019-07/31/c_138272365.htm.
• 66"Szejna: Polsce grozi wojna handlowa z Chinami", Lewica, 17 września 2020, https://lewica.org.pl/aktualnosci/5712-szejna-polsce-grozi-wojna-handlo….
• 67CRI Polska, "Andrzej Szejna z SLD: Amerykańska ustawa o Hongkongu gwałtownie ingeruje w wewnętrzne sprawy Chin", Facebook, 4 grudnia 2019, https://m.facebook.com/watch/?v=442412366684875&_rdr; CRI Polska, "100. rocznica powstania Komunistycznej Partii Chin to dobra okazja dla Lewicy, aby przekazać przesłanie do społeczeństwa i władz Chin", Facebook, June 23, 2021, https://www.facebook.com/watch/?v=190163089687845&t=0.
• 68"Członek Lewicy otwarcie podlizuje się Komunistycznej Partii Chin, dzieła Xi Jinpinga określa jako wybitne i ogólnie propaganda na pełną skalę". Ogólnie propaganda na pełną skalę], Donald, 24 czerwca 2021, https://www.donald.pl/artykuly/TnY8TArR/czlonek-lewicy-otwarcie-podlizu….
• 69"集团概况" [Przegląd grupy], Anhui Publishing Group, http://www.apgmart.com/apg/topic/39.
• 70Przypadek Grupy Wydawniczej Marszałek został szczegółowo opisany przez Łukasza Sarka w prezentacji na seminarium Sinopsis, która jest dostępna tutaj: Czech News Agency (CTK), "Mapping Chinas Footprint in the World III Day 2 record", YouTube video, 5:34:12, October 13, 2020, https://www.youtube.com/watch?v=F38hO0fx-K8&t=5742s.
• 71Xinhua ma trzech dziennikarzy w swoim biurze w Warszawie. CCTV i People's Daily mają po jednym dziennikarzu. "Korespondenci zagraniczni", Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP, https://www.gov.pl/web/dyplomacja/korespondenci-zagraniczni.
• 72Rozmowy z trzema polskimi dziennikarzami, w tym jednym zorientowanym na technologię, którzy wszyscy prosili o anonimowość, październik 2021 r.
• 73Rozmowa z Justyną Szczudlik, zastępcą kierownika działu badań i kierownikiem Programu Azja-Pacyfik w Polskim Instytucie Spraw Międzynarodowych (PISM), październik 2021 r.
• 74CRI Polska, "Czy wiecie, że gruszki można podzielić na dwie płcie?" [Czy wiesz, że gruszki mają dwie płcie?], Facebook, 27 września 2021, https://www.facebook.com/redakcjapolska/videos/842375733110043.
• 75Wywiad online z Tomaszem Sajewiczem, 23 listopada 2021 r.
• 76Eunika Chojecka, "Chińczycy zaatakowali Polaków w Warszawie!", Idź pod Prąd, 17 września 2019, https://idzpodprad.pl/aktualnosci/chinczycy-zaatakowali-polakow-w-warsz….
• 77Hanna Shen, "O mnie", Blogger.com, https://www.blogger.com/profile/08611208188835611353; dostęp 12 października 2021.
• 78Alicja Bachulska, "Polska: Hardening Stance," in Huawei in Central and Eastern Europe: Trends and Forecast (Praga: Association for International Affairs, styczeń 2021), https://chinaobservers.eu/wp-content/uploads/2021/02/briefing-paper_hua….
• 79"Artykuł premiera Mateusza Morawieckiego w 'The Telegraph'-Czysta ścieżka do nowego modelu globalizacji: Time for European 5G Realism", Strona internetowa Rzeczypospolitej Polskiej, 16 lipca 2020, https://www.gov.pl/web/usa-en/prime-minister-mateusz-morawieckis-articl….
• 80Konkretnie Xiaomi miał 11,6 procent, Oppo 9 procent, a Huawei 8,6 procent polskiego rynku smartfonów w czwartym kwartale 2020 roku. "Najpopularniejsze marki telefonów, czyli jak wygląda rynek smartfonów na świecie i w Polsce", Orange, 19 kwietnia 2021, https://www.orange.pl/poradnik/smartfony-i-inne-urzadzenia/najpopularni….
• 81Paweł Winiarski, "Nie zgadniecie, jakie aplikacje mobilne najchętniej pobieraliśmy w 2020 roku", Antyweb, 9 stycznia 2021, https://antyweb.pl/najczesciej-pobierane-aplikacje-2020; Amadeusz Cyganek, "Poznaliśmy listę najchętniej pobieranych aplikacji mobilnych w 2021 r. ", https://www.komputerswiat.pl/aktualnosci/aplikacje/poznalismy-liste-naj…; Bartosz Dawidowski, "Najczęściej pobierane aplikacje 2019 roku. Messenger i Facebook już nie liderami", PPE, 17 stycznia 2020, https://www.ppe.pl/news/141726/najpopularniejsze-mobilne-aplikacje-2019….
• 82Isobel Asher Hamilton, "A Senior TikTok Executive Admitted the Company Used to Censor Content Critical of China, 'Specifically with Regard to the Uighur Situation'", Business Insider, 5 listopada 2020, https:// www.businessinsider.com/tiktok-censor-china-critical-content-uighur-uig….
• 83Emily Baker-White, "Leaked Audio From 80 Internal TikTok Meetings Shows That US User Data Has Been Repeatedly Accessed From China," Buzzfeed, 17 czerwca 2022, https://www.buzzfeednews.com/article/emilybakerwhite/tiktok-tapes-us-us….
• 84"Cudzoziemcy w Polsce po 2020 roku", Urząd do Spraw Cudzoziemców, 28 stycznia 2021, https://udsc.prowly.com/125414-cudzoziemcy-w-polsce-po-2020-r.
• 85"《欧洲时报》波兰分社在华沙成立挂牌" ["European Times" Polish branch established in Warsaw], China-CEEC, 16 listopada 2016, http://www.china-ceec.org/chn/zjzdoxw/t1415120.htm.
• 86Xu Yousheng (许又声), "在第十届世界华文传统媒体论坛开幕式上的致辞" [Przemówienie otwierające 10. Światowe Forum Mediów Chińskich], Biuro Spraw Zamorskich Rady Państwa (中华人民共和国国务院侨务办公室), 2019, http://qwgzyj.gqb.gov.cn/bqch/208/3166.shtml.
• 87"联盟成员" [Affiliate members], Global Chinese Media Cooperation Union, https://www.gcmcu.com/static/content/LMCY/OZ/2020-06-03/717753214853980….
• 88Zobacz zawartość kont WeChat i Weibo na stronach https://wemp.app/accounts/a8429962-d15d-4746-b3a4-3024dda58b13 i https://weibo.com/u/5606715979?refer_flag=1005050010_. Powiązany adres URL www.wzpoland.com przekierowuje na stronę internetową Hebei University College of Economics and Management.
• 89Global Chinese Media Cooperation Union, https://www.gcmcu.com/.
• 90Polski Tygodnik Globalny, http://www.plhqzb.com/.
• 91Zob. "Polish Global Weekly" na stronie https://baike.baidu.com/item/%E6%B3%A2%E5%85%B0%E7%8E%AF%E7%90%83%E5%91…. Informacja prasowa dotycząca partnerstwa z Zhejiang News Network znajduje się na stronie https://baike.baidu.com/reference/8850618/ee94Q6eSQbJoWX85Dsn4RP2HxuNCJ….
• 92Portal internetowy dla Chińczyków w Polsce, https://www.plchinese.com/forum-284-1.html, dostęp 24 lutego 2022 r.
• 93"Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej", Sejm, https://www.sejm.gov.pl/prawo/konst/angielski/kon1.htm.
• 94"Sądy krajowe i inne organy pozasądowe", Europejski Portal e-Justice, https://e-justice.europa.eu/176/EN/national_courts_and_other_nonjudicia….
• 95"Karta Praw Podstawowych UE", Agencja Praw Podstawowych UE, https://fra.europa.eu/en/eu-charter/article/11-freedom-expression-and-i….
• 96Freedom House, "Poland," in Freedom in the World 2021, https://freedomhouse.org/country/poland/freedom-world/2021.
• 97Rada Etyki Mediów, https://sdp.pl/.
• 98"Dezinformacja", NASK, https://cyberpolicy.nask.pl/category/dezinformacja/.
• 99"Stop dezinformacji: Przewodnik dla dziennikarzy i redakcji", Fundacja Panoptykon, 13 września 2019, https://panoptykon.org/stop-dezinformacji-przewodnik.
• 100Zob. "Fundacja INFO OPS Polska", https://infoops.pl; "Centrum Analiz Propagandy i Dezinformacji", https://capd.pl/en/.
• 101"Raising Awareness of Misinformation among Children in Poland", World Health Organization, 27 lipca 2021, https://www.who.int/news/item/27-07-2021-raising-awareness-of-misinform….
• 102Arkadiusz Rumiński, Łukasz Karpiesiuk, and Iwona Domańska, "New Foreign Direct Investment Screening Rules in Poland", SSW Pragmatic Solutions, July 24, 2020, https://ssw.solutions/en/new-foreign-direct-investment-screening-rules-….
• 103Damian Karwala, "5G Regulation an
• 104Peter Gries, Richard Turcsányi, "The East is Red...Again! How the Specters of Communism and Russia Shape Central and Eastern European Views of China," Communist and Post -Communist Studies, Volume 55, Issue 1, March 1, 2022, https://online.ucpress.edu/cpcs/article/55/1/1/120315/The-East-Is-Red-A….
• 105Agnieszka Ostrowska, Wielkie oczekiwania: Obraz Chin w polskich mediach głównego nurtu i wśród elit (Warszawa: Centrum Stosunków Międzynarodowych, czerwiec 2019), https://www.chinfluence.eu/wp-content/uploads/2019/07/PP-CHINAS-IMAGE-I….
• 106Ivana Karásková, Alicja Bachulska, Tamás Matura, and Matej Šimalčík, Careful or Careless? Debating Chinese Investment and 5G Technology in Central Europe (Prague: Association for International Affairs, May 2021), https://mapinfluence.eu/wp-content/uploads/2021/06/Mapinfluence_policy-….
• 107Paweł Paszak, "Stosunki Polska-Chiny w 2021 roku: Current State and Prospects," Warsaw Institute, January 29, 2021, https://warsawinstitute.org/poland-china-relations-2021-current-state-p…; Alicja Bachulska, "What's Behind Poland's Sudden Change of Heart about China?" China Observers in Central and Eastern Europe, 21 lipca 2021, https://chinaobservers.eu/whats-behind-polands-sudden-change-of-heart-a….
• 108"Henryk Wujec ma swój mural. 'Henryk zmieniał świat, w każdej działce i działeczce, którą się podejmowało'" [Henryk Wujec ma swój mural. "Henryk zmieniał świat, w każdej działce i parceli, której się podejmował"], MetroWarszawa, 17 sierpnia 2021, https://metrowarszawa.gazeta.pl/metrowarszawa/7,141637,27466956,henryk-….
• 109Maja Staśko i Maksymilian Tomanek, "Obozy koncentracyjne są milimetry od Twojej skóry", Wtv.pl, 7 lipca 2021, https://wtv.pl/obozy-koncentracyjne-sa-milimetry-od-twojej-skory.
• 110"Sąd zmienił decyzję. Nie zgodził się na ekstradycję do Chin działacza organizacji Falun Gong", https://wiadomosci.onet.pl/warszawa/sad-nie-zgodzil-sie-na-ekstradycje-….
• 111Polska wersja Epoch Times jest dostępna pod adresem https://epochtimes.pl. Jej strona na Facebooku, która zamieszcza głównie apolityczne treści, miała ponad 200 000 zwolenników na dzień 12 października 2021 roku: https://www.facebook.com/EpochTimesPolska/.
• 112Andrzej Borowiak, "W Chinach intensywna propaganda sukcesu przed 100-leciem partii komunistycznej", PAP, 30 czerwca, 2021, https://www.pap.pl/aktualnosci/news%2C901258%2Cw-chinach-intensywna-pro….
• 113"Chińskie mediainformują o 'specjalnej operacji' na Ukrainie, przekazują narrację Putina", PAP, 24 lutego 2022, https://www.pap.pl/aktualnosci/news%2C1090494%2Cchinskie-media-informuj….
• 114Sylwia Czubkowska, "Widmo krąży nad światem. Widmo Zimnej Wojny 2.0", Spider's Web, 18 stycznia 2021, https://spidersweb.pl/plus/2021/01/chiny-usa-europa-decupling-zimna-woj…; Sylwia Czubkowska, "Igrzyska w cieniu pandemii i Roku Tygrysa. Chińczycy właśnie świętują, ale nie na sportowo", Spider's Web, luty 2022, https://spidersweb.pl/plus/2022/02/igrzyska-olimpijskie-chinczycy-pekin…; Sylwia Czubkowska, "Chiny postanowiły wychować sobie idealne, cyfrowe społeczeństwo. Xinternet wykluwa się na naszych oczach". Spider's Web, 9 września 2021, https://spidersweb.pl/plus/2021/09/chiny-xi-jinping-regulacje-gry-marks….
• 115Małgorzata Fraser, "Chińskie operacje informacyjne w Europie. Pekin wie, jak wykorzystać pandemię" CyberDefence 24, October 29, 2021, https://cyberdefence24.pl/social-media/chinskie-operacje-informacyjne-w…; Małgorzata Fraser, "#CyberMagazyn: Jak w Polsce rezonują operacje informacyjne ze Wschodu?, CyberDefence 24, 19 lutego 2022, https://cyberdefence24.pl/cybermagazyn/cybermagazyn-jak-w-polsce-rezonu….
• 116Mateusz Ratajczak, "Chińczycy w Polsce przekonują do swoich racji. Spotkali się z dziennikarzami, ale nie chcą, by ci cokolwiek przekazali", Money.pl, 8 lipca 2019, https://www.money.pl/gospodarka/chinczycy-w-polsce-przekonuja-do-swoich….
• 117Anna Słojewska, "Raport: Rosja i Chiny szerzą szczepionkowe kłamstwa", Rzeczpospolita, 29 kwietnia 2021, https://www.rp.pl/diagnostyka-i-terapie/art8602781-raport-rosja-i-chiny….
• 118Demagog, https://demagog.org.pl; Panoptykon, https://panoptykon.org.
• 119Nina Jankowicz, "The Growing Threat of Domestic Disinformation in Poland", Center for a New American Security, 18 sierpnia 2020, https://www.cnas.org/publications/commentary/the-growing-threat-of-dome….
• 120Freedom House, "Poland," in Nations in Transit 2021, https://freedomhouse.org/country/poland/nations-transit/2021.
• 121Agnieszka Wądołowska, "Report Identifies 187 State-Linked Lawsuits 'Harassing' Media under Current Polish Government," Notes from Poland, May 24, 2021, https://notesfrompoland.com/2021/05/24/report-identifies-187-state-laws…; Laurens Hueting, Paulina Milewska, and Theresa Seipp, "Strategic Lawsuits against Public Participation Threaten Human Rights and Democracy. The EU Must Act", Rule of Law, 24 lutego 2021, https://ruleoflaw.pl/strategic-lawsuits-against-public-participation/.
• 122"Polska: 'Repolonizacja' oznacza cenzurę", Reporterzy bez Granic (RSF), https://rsf.org/en/poland.
• 123"Poland's New Social Media Law Puts Freedom of Expression at Risk, RSF Warns," RSF, 28 stycznia 2021, https://rsf.org/en/news/polands-new-social-media-law-puts-freedom-expre….
• 124"Media w Polsce. Do kogo należy prasa, telewizja, portale czy radio?", Money.pl, 1 marca 2016, https://www.money.pl/gospodarka/wiadomosci/artykul/media-w-polsce-do-ko….
• 125Dariusz Kalan, "Poland's PiS-Poor Media", Balkan Insight, 18 stycznia 2021, https://balkaninsight.com/2021/01/18/polands-pis-poor-media/.
• 126"Poland: 'Repolonising' Means Censoring," RSF; Samuel Stolton, "EU Commission 'Concerned' about PKN Orlen Media Takeover, Jourová Says," Euractiv.com, 14 kwietnia 2021, https://www.euractiv.com/section/digital/news/eu-commission-concerned-a….
• 127Maciej Witucki, "Experts React: How Far Will Poland Push Away Its friends?" New Atlanticist (blog), Atlantic Council, 12 sierpnia 2021, https://www.atlanticcouncil.org/blogs/new-atlanticist/experts-react-how….
• 128Międzynarodowy Instytut Prasy (IPI), "Poland: Media Freedom Groups Urge President Duda to Veto 'Lex-TVN'," IFEX, 22 grudnia 2021, https://ifex.org/poland-media-freedom-groups-urge-president-duda-to-vet….
• 129Anna Włodarczak-semczuk i Paweł Florkiewicz, "Polish President Vetoes Media Bill, US Welcomes Move," Reuters, December 27, 2021, https://www.reuters.com/business/media-telecom/polish-president-says-he….
• 130Agnieszka Ostrowska, Wielkie oczekiwania: Obraz Chin w polskich mediach głównego nurtu i wśród elit.
• 131Ivana Karásková, Alicja Bachulska, Tamás Matura, and Matej Šimalčík, Careful or Careless? Debating Chinese Investment and 5G Technology in Central Europe.
• 132"Opinion of China-Poland", Pew Research, aktualizacja marzec 2020, https://www.pewresearch.org/global/database/indicator/24/country/pl; "Confidence in the Chinese President-Poland", Pew Research, aktualizacja marzec 2020, https://www.pewresearch.org/global/database/indicator/69/country/pl.
• 133Adrian Brona, Richard Q. Turcsányi, Matej Šimalčík, Kristína Kironská, and Renáta Sedláková, Polish Public Opinion on China in the Age of COVID-19: Desirable Partner versus a Source of Concern (Bratislava: Central European Institute of Asian Studies, 2021), https://ceias.eu/wp-content/uploads/2021/03/PL-poll-report.pdf.
• 134Adrian Brona, Richard Q. Turcsányi, Matej Šimalčík, Kristína Kironská, and Renáta Sedláková, Polish Public Opinion on China in the Age of COVID-19: Desirable Partner versus a Source of Concern.
• 135Bartosz Kowalski, "China's Mask Diplomacy in Europe: Seeking Foreign Gratitude and Domestic Stability", Journal of Current Chinese Affairs, 8 kwietnia 2021, https://journals.sagepub.com/doi/full/10.1177/18681026211007147.
• 136Adrian Brona, Richard Q. Turcsányi, Matej Šimalčík, Kristína Kironská, Renáta Sedláková, Polish Public Opinion on China in the Age of COVID-19: Desirable Partner versus a Source of Concern.
• 137Susi Dennison i Jana Puglierin, "Crisis of Confidence: How Europeans See Their Place in the World", European Council on Foreign Relations, 9 czerwca 2021, https://ecfr.eu/publication/crisis-of-confidence-how-europeans-see-thei….